Oι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922

 

Oι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922 from orfeas

Νέοι ηλικίας 16-19 ετών υπό το φάσμα του κοινωνικού αποκλεισμού ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης

Ο δείκτης σοβαρών υλικών και κοινωνικών στερήσεων (SMSD) μετρά την αδυναμία πρόσβασης σε αναγκαία και επιθυμητά υλικά αγαθά για μια αξιοπρεπή διαβίωση. Ο δείκτης διακρίνει τα άτομα εκείνα που δεν έχουν τη δυνατότητα αγοράς ενός συγκεκριμένου αγαθού ή πρόσβασης σε μια υπηρεσία ή δραστηριότητα. Ο SMSD ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού εκείνου που αντιμετωπίζει ελλείψεις ή αδυναμία πρόσβασης σε τουλάχιστον 7 από 13 βασικά είδη ή δραστηριότητες (ο πλήρης κατάλογος με τα βασικά αυτά είδη/δραστηριότητες βρίσκεται εδώ). Ο δείκτης SMSD αποτελεί βασική ένδειξη φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού και όπως φαίνεται από τα στοιχεία που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα η ευρωπαϊκή στατιστική αρχή, η Ελλάδα βρισκόταν στην τρίτη θέση με βάση το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 16 έως 19 ετών που αντιμετωπίζουν σοβαρές υλικές και κοινωνικές στερήσεις για το έτος 2020 (βλ. τα πλήρη στοιχεία εδώ).

Ερωτήσεις κλειστού τύπου - 15. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

 

Ερωτήσεις κλειστού τύπου -15. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

Διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις: από τις δράσεις της τελευταίας περιόδου στις δράσεις που έπονται

Η άνοδος της τελευταίας δεκαετίας

Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, λίγο πριν το ξέσπασμα της πανδημίας covid-19, η αύξηση σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη περιστατικών συλλογικής δράσης, όπως διαμαρτυριών και κινητοποιήσεων, αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων από οργανισμούς και think tank σε διεθνές επίπεδο. Παρά το γεγονός πως η συχνότητα των δράσεων αυτών μειώθηκε στις αρχές του 2020, στη διάρκεια των γενικευμένων λοκντάουν και των περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πρώτης φάσης της πανδημίας, ωστόσο το αμέσως επόμενο διάστημα οι δράσεις αυτές δε σταμάτησαν ούτε σε ένταση ούτε σε έκταση. Ας θυμηθούμε ενδεικτικά: τις μαζικές κινητοποιήσεις στις ΗΠΑ για τη δολοφονία του Τζωρτζ Φλόυντ, που έμειναν γνωστές ως Black Lives Matter, τις διαμαρτυρίες ενάντια στην αστυνομική καταστολή στη Νιγηρία (που πήραν το όνομά τους από την ομώνυμη καμπάνια στο Twitter υπό το hashtag #EndSARS) κατά το ίδιο έτος, τις κινητοποιήσεις εναντίον των γενικών λοκντάουν στη διάρκεια αυτής της φάσης της πανδημίας από την Αυστραλία και τη Γερμανία έως το Μεξικό και τη Βραζιλία (που εκτός των άλλων λειτούργησαν, σε αρκετές περιπτώσεις, ως μία ακόμα αφορμή για τη διάχυση ανορθολογικών και συνωμοσιολογικών θεωριών στο δημόσιο λόγο) ή την εισβολή στο Καπιτώλιο από οπλισμένους διαδηλωτές στην Ουάσιγκτον τον Ιανουάριο του 2021. Συνολικά, κατά τη δεκαετία του 2010, η αύξηση του αριθμού των κινητοποιήσεων είναι σημαντική συγκριτικά όχι μόνο με την προηγούμενη δεκαετία, αλλά και με αυτή του 1990.

Συγκεκριμένα, τα στοιχεία από τη βάση δεδομένων του εγχειρήματος Mass Mobilization DataProject (MMDP) -που στόχο έχει τη συστηματική καταγραφή και ταξινόμηση αντικυβερνητικών διαμαρτυριών σε 162 χώρες (εκτός των ΗΠΑ) από το 1990 κι έπειτα και η οποία χρηματοδοτείται από τη CIA- περιγράφουν μια αυξημένη συχνότητα διαμαρτυριών και κινητοποιήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο: από τις 24.098 διαμαρτυρίες της περιόδου 1990-1998 στα 47.690 καταγεγραμμένα περιστατικά διαμαρτυρίας μέχρι μόλις τα μισά της δεκαετίας του 2010 [1]. (Γράφημα 1) 

Γράφημα 1

 

Η τάση αυτή, ειδικά για την περίοδο 2010-2015, είναι ορατή σε αρκετές περιοχές του πλανήτη, αποτυπώνοντας μια γενικότερη κοινωνική αποσταθεροποίηση που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον κύκλο αγώνων στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές του 1970. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το MMDP, μετά το 2015 η τάση βαίνει μειούμενη έως το 2017 για να αρχίσει ξανά την ανοδική της πορεία λίγο πριν το ξέσπασμα της πανδημίας. (Γράφημα 2)

Γράφημα 2

Μπορεί τα στοιχεία που καταγράφει το MMDP να παρουσιάζουν ελλείψεις και να μη μοιάζουν αμερόληπτα (κάτι που φαίνεται και από την εξέταση των καταγραφών σε επιμέρους χώρες [2]), ωστόσο η βασική τάση που αποτυπώνουν επιβεβαιώνεται και από άλλα εγχειρήματα, όπως τη Cross National Time Series database (CNTS), που συγκεντρώνει περιστατικά διαμαρτυριών από 117 χώρες από το 1995 έως σήμερα. Το παρακάτω γράφημα παρουσιάζει στοιχεία για την εξέλιξη των περιστατικών διαμαρτυρίας σε είκοσι αναπτυγμένες οικονομίες (Γράφημα 3).

Γράφημα 3 – Πηγή: Osservatorio Coesione &  Inclusione Sociale

Το 2020 η συμβουλευτική εταιρεία κινδύνων και στρατηγικής, Verisk Maplecroft, εκθέσεις της οποίας παρουσιάζονται συχνά-πυκνά στο διεθνή τύπο, στην ετήσια έκθεσή της (Political Risk Outlook 2020 για το προηγούμενο έτος) εντόπιζε, πέρα από την ποσοτική αύξηση στον αριθμό των διαμαρτυριών για το 2019, και μια ποιοτική διάσταση που αφορούσε τη σοβαρότητα των περιστατικών διαμαρτυρίας σε διαφορετικές ηπείρους. Συνολικά, ενώ τη δεκαετία του 2010 υπήρξε μείωση του αριθμού των πραξικοπημάτων, σε σύγκριση με αυτήν της δεκαετίας του 2000, ο δείκτης κοινωνικών αναταραχών αυξήθηκε κατακόρυφα για συγκεκριμένες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου (https://www.maplecroft.com/risk-indices/global-risk-dashboard-grid). 

Από την άλλη πλευρά, ο ΟΟΣΑ, σε ειδική έκδοση πάνω στο ζήτημα, η οποία συμπίπτει με τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από την Αραβική Άνοιξη, υποστηρίζει πως η αύξηση του αριθμού των διαμαρτυριών και των κινητοποιήσεων στα τέλη της δεκαετίας του 2010 προαναγγέλλει μια εποχή γενικευμένης δυσαρέσκειας, που θα αποτελέσει από τα κύρια γνωρίσματα του κόσμου της μετά covid-19 περιόδου (βλ. The case for global discontent). Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, από την πλευρά του, σε σειρά αναλύσεων που δημοσιεύει το τελευταίο διάστημα επιχειρεί αφενός να κατασκευάσει δείκτες για τον εντοπισμό ύπαρξης κινδύνου κοινωνικών αναταραχών και αποτύπωσης των οικονομικών τους επιπτώσεων, όσο και να δημιουργήσει μοντέλα πρόβλεψης αναταραχών για το διάστημα αμέσως μετά το τέλος της πανδημίας covid-19. Κυρίως οι εργασίες του Phillip Barrett και των συνεργατών του είναι αυτές που, για λογαριασμό του ΔΝΤ, επιχειρούν να εξετάσουν σε παγκόσμιο επίπεδο το φαινόμενο, επιβεβαιώνοντας την απότομη αύξηση στον αριθμό των χωρών που ήρθαν αντιμέτωπες με περιστατικά διαμαρτυρίας και αναταραχών στη διάρκεια της δεκαετίας του 2010 [3]. (Γράφημα 4)  

Γράφημα 4

 

Από το εδώ και τώρα στο μέλλον

Εδώ θα εξετάσουμε πολύ σύντομα, κάποια πιο πρόσφατα στοιχεία που συγκεντρώνει το Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED), μια ΜΚΟ που ειδικεύεται στη συλλογή δεδομένων από συγκρούσεις, κινητοποιήσεις, διαμαρτυρίες και κρίσεις για πάνω από 200 χώρες, επικεντρώνοντας τη φορά αυτή στην Ελλάδα της τελευταίας περιόδου. Η βάση δεδομένων της ACLED βασίζεται σε καταγραφές που πραγματοποιούνται σε πραγματικό χρόνο από περιστατικά που καταγράφονται όχι μόνο στο διεθνή τύπο (AP, Agence France-Presse, The National Herald), αλλά και στον τοπικό. Ειδικά όσον αφορά τη χώρα, οι πηγές καταγραφής προέρχονται από εφημερίδες εθνικής εμβέλειας όπως η Καθημερινή, Το Βήμα, η Αυγή, Το Ποντίκι, πρακτορεία ειδήσεων όπως το Αθηναϊκό και Μακεδονικό, όσο όμως και τοπικές εφημερίδες (π.χ. Ξάνθη Νέα) ή ιστοσελίδες όπως ο 902.gr, η FoniRodopis.gr, τα HANIA.news ή το Athens.indymedia [4].

Τα στοιχεία που αντλήσαμε από τη βάση δεδομένων του εγχειρήματος ACLED αφορούν την περίοδο από την 1^η Ιανουαρίου του 2019 έως τις 14 Ιανουάριου του 2022. Παρά το γεγονός πως το 2020 υπήρξε χρονιά όπου χαρακτηρίστηκε, ειδικά κατά την πρώτη περίοδο, από το γενικό λοκντάουν, ωστόσο καταγράφηκαν συνολικά 720 περιστατικά κινητοποιήσεων (ειρηνικών και βίαιων), έναντι 544 το 2019 και 608 το 2021 (βλ. κάποια περιγραφικά στοιχεία με τα θηκογράμματα ανά έτος εδώ). 

Στο παρακάτω γράφημα οι δράσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί ανά τύπο και έτος:

Γράφημα 5

Όπως αναμενόταν, στην Αττική και συγκεκριμένα στην Αθήνα, πεδίο συγκέντρωσης και άσκησης των κεντρικών εξουσιών, όσο και στην πόλη της Θεσσαλονίκης και την περιφέρεια Μακεδονίας-Θράκης, καταγράφονται οι περισσότερες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας στη χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, αν και το 2020 στη Δυτική Ελλάδα (Πελοπόννησος και Ιόνια νησιά), αλλά και στο Αιγαίο επίσης καταγράφηκε υψηλή συχνότητα κινητοποιήσεων αναλογικά με τον πληθυσμό των περιοχών αυτών. (Γραφήματα 6.1, 6.2) 

Γράφημα 6.1

Γράφημα 6.2

Πέρα από τον τόπο, το είδος και τον αριθμό διαμαρτυριών και κινητοποιήσεων, η βάση ACLED καταγράφει και τους κοινωνικούς δρώντες που μετέχουν ή οργανώνουν τα αντίστοιχα ρεπερτόρια δράσης (από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, εξωθεσμικές πολιτικές συλλογικότητες και συνδικαλιστικούς φορείς μέχρι παρεμβάσεις κομμάτων). Όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα οι φοιτητικές κινητοποιήσεις δεσπόζουν καθ' όλη την εξεταζόμενη περίοδο με συνολικά 154 κινητοποιήσεις (και ένα μέσο αριθμό 51,3 διαδηλώσεων ανά έτος), ενώ ακολουθούν οι αγρότες, που κατά την εξεταζόμενη περίοδο είχαν κινητοποιηθεί κυρίως στις αρχές του 2019 και κατά το 2021, οι υγειονομικοί, οι δάσκαλοι, ενώ σε ανοδική τάση βρίσκονται οι παρεμβάσεις από γυναικείες οργανώσεις. 

Γράφημα 7

Αν και η βάση δεδομένων περιέχει αρκετά ακόμα στοιχεία με λεπτομερείς περιγραφές για κάθε επιμέρους δράση, θα επιχειρήσουμε παρόλα αυτά τώρα να στρέψουμε το βλέμμα μας στο άμεσο μέλλον. Στη βάση των περίπου 2.000 καταγεγραμμένων περιστατικών διαμαρτυρίας που έλαβαν χώρα την εξεταζόμενη περίοδο αναπτύξαμε ένα προβλεπτικό μοντέλο για τον αριθμό των κινητοποιήσεων που αναμένονται σε ένα χρονικό ορίζοντα περίπου έξι μηνών με τη χρήση της βιβλιοθήκης Prophet (και fable.prophet) για τη γλώσσα R. Η βιβλιοθήκη αυτή έχει σχεδιαστεί για σύνολα δεδομένων μιας μεταβλητής και η πρόβλεψη των μελλοντικών τιμών βασίζεται στις προηγούμενες παρατηρηθείσες τιμές μιας χρονοσειράς από ένα προσθετικό μοντέλο που συμπεριλαμβάνει μη-γραμμικές τάσεις και λαμβάνει υπόψη του τις περιόδους αργιών (βλ. λεπτομέρειες εδώ). Το παρακάτω γράφημα αποτυπώνει την πρόβλεψη αυτού του μοντέλου μέχρι και τον Ιούλιο του 2022. Όπως προκύπτει από τα ιστορικά δεδομένα, τα περιστατικά διαμαρτυριών την εξεταζόμενη περίοδο χαρακτηρίζονται από εποχικότητα (seasonality): αύξηση στις αρχές κάθε έτους, μείωση κατά τους θερινούς μήνες και εκ νέου αύξηση κατά τους φθινοπωρινούς [5].

Γράφημα 8

Σε κάθε περίπτωση, πέρα από προβλέψεις στη βάση χρονολογικών σειρών, η γενικότερη χειροτέρευση της οικονομικής κατάστασης μεγάλων κοινωνικών τμημάτων, η διάψευση των προσδοκιών τους, η εξασθένιση βασικών θεσμών, η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να διαμεσολαβεί τα αιτήματα μιας κοινωνικής βάσης, η σύνθεση της οποίας αλλάζει, αλλά και η αδυναμία του να εκφράσει τις ανάγκες νεότερων γενεών δεν προοιωνίζουν κάποια ομαλή περίοδο. Η κατεύθυνση, πάντως, που θα λάβει το μέλλον θα εξαρτηθεί, εν μέρει, από τις μορφές και τα περιεχόμενα των δράσεων που αναπτύσσονται στο παρόν.

Δ. Λ.

Σημειώσεις:

[1] Βλ. τα θηκογράμματα για την Ελλάδα της περιόδου 1990-2020 εδώ. Οι καταγραφές αφορούν αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στις οποίες συμμετέχουν τουλάχιστον 50 άτομα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη στάσεις εργασίας ή απεργίες εντός εργασιακών χώρων. (Τελευταία επικαιροποίηση στοιχείων 9 Ιανουαρίου του 2021. Mass Mobilization Data Project Dataverse). Οι καταγραφές των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας από τη βάση αυτή πραγματοποιούνται μέσα αφενός από μια διαδικασία μηχανικής εκμάθησης και αφετέρου από μια χειροκίνητη κωδικοποίηση που, ως κύρια πηγή για την άντληση των δεδομένων, βασίζεται σε τρία διεθνή πρακτορεία ειδήσεων: το Associated Press, την Agence France-Presse και το BBC Monitoring. (Η επεξεργασία των στοιχείων που παρουσιάζονται εδώ είναι δική μου – Δ. Λ.)

[2] Παρότι πολλές ελλείψεις υπάρχουν και στα στοιχεία για την Ελλάδα, δίνοντας μερική εικόνα για αρκετές χρονικές περιόδους, ωστόσο η εξέταση των καταγραφών δεν παύει να παρουσιάζει ενδιαφέρον. (Στο γράφημα αυτό συνδυάσαμε τα στοιχεία από τη βάση δεδομένων του MMDP με αυτά της Παγκόσμιας Τράπεζας για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ).     

[3] Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2020 με τίτλο Measuring Social Unrest: Using Media Reports οι Barrett et al. παρουσίασαν ένα νέο δείκτη κοινωνικής αναταραχής με βάση τον αριθμό των σχετικών αναφορών στα μέσα ενημέρωσης για 130 χώρες. Τον Νοέμβριο του 2021 η μελέτη των C. Redl και S. Hlatshwayo, Forecasting Social Unrest: A Machine Learning Approach βασιζόμενη στον παραπάνω δείκτη επιχείρησε να προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα κατασκευάζοντας μοντέλα πρόβλεψης κοινωνικών αναταραχών περιλαμβάνοντας 340 κοινωνικοοικονομικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτικούς και μακροοικονομικούς δείκτες. 

[4] Παρά την ποικιλία των πηγών που χρησιμοποιεί το εγχείρημα ACLED, οι πιο πολλές καταγραφές, την περιοδο 2019-2021, προέρχονται από Το Βήμα, ενώ ακολουθεί το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΜΝΑ) και η Αυγή. (Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει την ειδησεογραφική πηγή που χρησιμοποιήθηκε ανά έτος, με συχνότητα μεγαλύτερη των 30 καταγραφών).

Έτος	AMNA	Η Καθημερινή	Η Αυγή	Το Ποντίκι	Το Βήμα
2019	32	38	39	52	142
2020	42	16	99	88	71
2021	157	36	88	49	66
Γενικό Άθροισμα	231	90	226	189	279

[5]  Παρακάτω βρίσκονται τα στοιχεία αξιολόγησης της μεροληψίας του μοντέλου της βιβλιοθήκης Prophet που υπολογίσαμε: MAE: 13, MASE: 1,00, MAPE: 38,57. Από την άλλη πλευρά, ένα διαφορετικό μοντέλο (στη βάση μιας μεθόδου εκθετικής εξομάλυνσης που χρησιμοποιεί τους ιστορικούς μέσους όρους των τιμών μιας περιόδου προκειμένου να προβλέψει τη μελλοντική τους συμπεριφορά) παρότι δειχνει να προσαρμόζεται καλύτερα στα δεδομένα, ωστόσο δε διαφοροποιεί την εικόνα. Βλ. το γράφημα εδώ μαζί με τα στοιχεία αξιολόγησης του μοντέλου αυτού.  Βελτιωμένα στοιχεία αξιολόγησης παρουσιάζει το παρακάτω μοντέλο ARIMA. Στον παρακάτω πίνακα τα στοιχεία αξιολόγησης της μεροληψίας μεταξύ των διαφορετικών μοντέλων.

MODEL	ME	RMSE	MAE	MPE	MAPE	MASE	ACF1
TBATS(0.001, {0,0}, -, {<12,5>})	5417855	1926828	1340075	-0,783963	2756061	0,4863175	0,02931308
ETS(M,N,M)	-1012033	1816602	1466955	-1850224	3734279	0,5401159	0,2184027
ARIMA(0,0,1)(1,1,0)[12]	1305277	1712412	1038917	-6342128	2189559	0,3825174	-0,01601464