Δευτέρα 29 Μαρτίου 2021

Ο Γκόφμαν για τα άσυλα και η διαδικασία της "επανακοινωνικοποίησης"

 

Στο ψυχιατρικό νοσοκομείο, ο περίγυρος και οι εσωτερικοί κανόνες κάνουν τον ασθενή να αισθανθεί βαθιά ότι σε τελευταία ανάλυση είναι μια ψυχιατρική περίπτωση που υπέστη στον έξω κόσμο κάποιο είδος κοινωνικής κατάρρευσης, έχοντας αποτύχει κατά κάποιον καθολικό τρόπο, και ότι εδώ έχει ελάχιστο κοινωνικό βάρος, όντας ανίκανος να δράσει ως ώριμο πρόσωπο. Αυτοί που ενδέχεται να πληγωθούν βαθύτερα από τις ταπεινώσεις αυτές είναι οι ασθενείς από μεσαία στρώματα, καθώς οι προηγούμενες συνθήκες ζωής τους ελάχιστα τους ανοσοποιούν απέναντι σε παρόμοιους προπηλακισμούς, όλοι όμως οι ασθενείς νιώθουν κάποιον υποβιβασμό. Όπως ακριβώς θα έκανε και οποιοδήποτε φυσιολογικό μέλος της υποκουλτούρας του στον έξω κόσμο ο ασθενής συχνά αποκρίνεται στην κατάσταση αυτή προσπαθώντας να ισχυρισθεί μια λυπητερή ιστορία που αποδεικνύει ότι δεν είναι για τούτα τα «μικροπροβλήματα» του φταίει κάποιος άλλος, ότι η πορεία της ζωής του στο παρελθόν είχε κάποια αξιοπρέπεια και χρηστότητα και ότι συνεπώς το νοσοκομείο είναι άδικο που του επιβάλλει το καθεστώς του ασθενή του ψυχιατρείου.

(Erving Goffman, Άσυλα, Ευρύαλος, Αθήνα, 1994)

Δευτέρα 22 Μαρτίου 2021

Η καμπύλη του Preston: Σχέση μεταξύ προσδόκιμου ζωής και κατά κεφαλήν ΑΕΠ με βάση τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας (1980-2018)

Ο Samuel H. Preston (πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, ΗΠΑ), στην κλασική του μελέτη Η μεταβαλλόμενη σχέση μεταξύ θνησιμότητας και επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης που δημοσιεύτηκε το 1975 εξέταζε την εξέλιξη της σχέσης μεταξύ των δυο φαινομένων για τις δεκαετίες 1900, 1930 και 1960. Ο Preston απέδειξε ότι υπάρχει ισχυρή, θετική συσχέτιση μεταξύ του επιπέδου εισοδήματος και του προσδόκιμου ζωής στις φτωχότερες χώρες, αλλά πως αυτή η σχέση δεν είναι απαραίτητα γραμμική για τις πιο πλούσιες χώρες.

Preston Curve

Η ομώνυμη καμπύλη δείχνει τις ανισότητες που παρατηρούνται στη σχέση μεταξύ προσδόκιμου ζωής και πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ [*] ανάμεσα στις πλουσιότερες και στις φτωχότερες χώρες. Σε χώρες με χαμηλά επίπεδα κατά κεφαλήν ΑΕΠ, περαιτέρω αυξήσεις του επιπέδου του ΑΕΠ σχετίζονται με αύξηση του προσδόκιμου ζωής, αν και σε χώρες με υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ (π.χ. ΗΠΑ), το αυξημένο εισόδημα επιφέρει μικρές, σχετικά, αλλαγές στο προσδόκιμο ζωής.

Όσες χώρες βρίσκονται κάτω από την καμπύλη (όπως π.χ. η Νότια Αφρική) έχουν επίπεδα προσδόκιμου ζωής που είναι χαμηλότερα από ό,τι θα προβλεπόταν βάσει αποκλειστικά του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Χώρες πάνω από την καμπύλη, όπως το Τατζικιστάν για το 2018, έχουν προσδόκιμο ζωής που είναι εξαιρετικά υψηλό δεδομένου του επιπέδου οικονομικής τους ανάπτυξης. Για το 2018, χώρες όπως η Νορβηγία ή οι ΗΠΑ βρίσκονταν ακριβώς κάτω από την καμπύλη, δείχνοντας να έχουν ελαφρώς χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής συγκριτικά με άλλες χώρες γεγονός ωστόσο που δείχνει πως η σχέση αυτή μεταξύ των δυο παραγόντων σταδιακά εξαλείφεται. 

Preston Curve (Life Expectancy vs. GDP per capita)             

Στο παραπάνω γράφημα μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη αυτής της σχέσης (1980-2018) στηριζόμενοι στα στοιχεία από την Παγκόσμια Τράπεζα ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες. Ένα ακόμη εύρημα, συνέπεια της μελέτης του Preston, ήταν ότι η καμπύλη έχει μετατοπιστεί προς τα πάνω στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Το προσδόκιμο ζωής είχε αυξηθεί στις περισσότερες χώρες, ανεξάρτητα από τις αλλαγές στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ  

 Life Expectancy vs. GDP per capita by region 

Είναι, τέλος, γεγονός πως στη σχέση αυτή μεταξύ του επιπέδου εισοδήματος και του προσδόκιμου ζωής υπεισέρχονται σημαντικοί κοινωνικοί, περιβαλλοντικοί, υγειονομικοί και πολιτικοί παράγοντες, ανά χώρα και γεωγραφική περιοχή, οι οποίοι δεν μπορούν να αγνοηθούνόσο, δε, μάλλον όταν ανακύπτουν φαινόμενα όπως αυτά μιας πανδημίας.  

 

Σημείωση:

[*] "Αν διαιρέσουμε το πραγματικό Α.Ε.Π. ενός έτους με τον πληθυσμό της χώρας του ίδιου έτους, προκύπτει το κατά κεφαλήν πραγματικό Α.Ε.Π., που μετρά το εισόδημα ενός ατόμου (κατά μέσο όρο) στην οικονομία. Κατά Κεφαλήν Πραγματικό Α.Ε.Π. = Πραγματικό Α.Ε.Π. / Πληθυσμός. Το πραγματικό κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. δίνει το προϊόν που θα αντιστοιχούσε σε κάθε κάτοικο μιας οικονομίας, αν η διανομή του ήταν ίση. Όπως γίνεται αντιληπτό, όσο μικρότερη είναι η ανισοκατανομή τόσο πιο αξιόπιστο μέτρο γίνεται το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π., και το αντίθετο. Το θετικό και συγχρόνως σημαντικό στοιχείο είναι ότι το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. λαμβάνει υπόψη τη μεταβολή του πληθυσμού, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται για να μετρά τις επιδόσεις των οικονομιών διαχρονικά, αλλά και μεταξύ των χωρών για διεθνείς συγκρίσεις". (Αρχές Οικονομικής Θεωρίας Γ Λυκείου, σελ. 142)

Παρασκευή 19 Μαρτίου 2021

Τι είναι η φτώχεια και σε ποιους τύπους κοινωνιών παρατηρείται το φαινόμενο της φτώχειας; Να αναφερθείτε στη σχέση που υπάρχει μεταξύ φτώχειας, συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης και κατά κεφαλήν εισοδήματος ανάμεσα στις "λιγότερο αναπτυγμένες χώρες". Να αναφερθείτε στη σχέση μεταξύ συνθηκών διαβίωσης και προσδοκώμενης ζωής κατά το Μεσαίωνα και στη σχέση μεταξύ προσδόκιμου ορίου επιβίωσης και φτώχειας στη σημερινή εποχή


Α. Τι είναι η φτώχεια και σε ποιους τύπους κοινωνιών παρατηρείται το φαινόμενο της φτώχειας; 

Β. Να αναφερθείτε στη σχέση που υπάρχει μεταξύ φτώχειας, συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης και κατά κεφαλήν εισοδήματος ανάμεσα στις "λιγότερο αναπτυγμένες χώρες".

Γ. Να αναφερθείτε στη σχέση μεταξύ συνθηκών διαβίωσης και προσδοκώμενης ζωής κατά το Μεσαίωνα και στη σχέση μεταξύ προσδόκιμου ορίου επιβίωσης και φτώχειας στη σημερινή εποχή.

 

Απάντηση

A. Οι ανισότητες, η φτώχεια και η ανεργία είναι σύνθετα διεθνή φαινόμενα. Καθορίζονται από οικονομικούς παράγοντες (όπως η άνιση κατανομή του πλούτου), από πολιτικούς (όπως η ανισότητα στη φορολογία), από κοινωνικούς (όπως ο ρατσισμός, η προκατάληψη, η έλλειψη αλληλεγγύης, οι διακρίσεις, ο κοινωνικός αποκλεισμός) κ.ά. Τι είναι όμως η φτώχεια; Υπάρχει ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός της φτώχειας ή η σημασία της μεταβάλλεται ανάλογα με την κοινωνία και την ιστορική περίοδο στην οποία αναφερόμαστε; Η φτώχεια ως φαινόμενο υπήρχε πάντα σε όλους τους τύπους κοινωνιών (δουλοκτητικές, φεουδαρχικές ή καπιταλιστικές κοινωνίες). Αυτά που αλλάζουν είναι ο ορισμός της φτώχειας και ο τρόπος με τον οποίο μια κοινωνία την αντιμετωπίζει. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 118 σχολικού βιβλίου) 
 
 
Β.  Όταν αναφερόμαστε στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, συνήθως εννοούμε αυτές στις οποίες επικρατούν προβληματικές καταστάσεις, όπως φτώχεια, παιδική θνησιμότητα, ανύπαρκτες συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης, πολύ χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, εκτεταμένος αναλφαβητισμός κ.ά. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι χώρες αυτές αποτέλεσαν κατά το παρελθόν αντικείμενο αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης, ενώ οι παρούσες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες των χωρών αυτών (π.χ. δικτατορικά καθεστώτα) είναι παράγωγα της εκμετάλλευσης αυτής. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 36 σχολικού βιβλίου)
 
Γ. Η υποτέλεια αυτή του αγρότη αποτέλεσε τη βάση των φεουδαρχικών κοινωνιών της Δυτικής Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία κτλ.) και εκφράστηκε με την παροχή αφενός άμισθης υποχρεωτικής εργασίας (αγγαρεία) και αφετέρου φόρων (σε είδος, αλλά και σε χρήμα αργότερα) που καθιστούσαν τη ζωή του αγρότη δύσκολη. Εξαιτίας όλων αυτών των υποχρεώσεων, των επαχθών δεσμεύσεων και των φόρων που έπρεπε να δίνει ο αγρότης στο φεουδάρχη, συχνά ο πρώτος βρισκόταν κάτω από τα όρια της επιβίωσης. Η εξαθλίωση των αγροτικών πληθυσμών και στις δουλοκτητικές και στις φεουδαρχικές κοινωνίες εξηγεί και το μεγάλο αριθμό των πρόωρων θανάτων που χαρακτηρίζουν αυτές τις κοινωνίες. Οι άνθρωποι επομένως, σ’ αυτές τις κοινωνίες, είχαν μικρή προσδοκώμενη ζωή, δηλαδή μικρές πιθανότητες να φτάσουν σε κάποια μεγάλη ηλικία εξαιτίας των επιδημιών και των λιμών που προκαλούνταν από μια κακή σοδειά ή ακόμη εξαιτίας των άθλιων συνθηκών υγιεινής. Εξάλλου στις μικρές πιθανότητες για μεγάλη προσδοκώμενη ζωή οφειλόταν η υψηλή γεννητικότητα την εποχή εκείνη. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 32 σχολικού βιβλίου) 

H ανισότητα, η ανεργία και η φτώχεια θεωρούνται τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα, διότι μπορούν να επηρεάσουν την κοινωνική, εκπαιδευτική και επαγγελματική σταδιοδρομία των ανθρώπων. Οι άνθρωποι που χάνουν την εργασία τους μπορεί να εξαναγκαστούν σε μετανάστευση, ενώ συγχρόνως αποκλείονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο, διότι η θέση στην οποία έχουν περιπέσει επηρεάζει την ψυχολογία και την αυτο-εικόνα τους. Επιπλέον, η ανεργία και η φτώχεια συνδέονται άμεσα με την υγεία, την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο όριο επιβίωσης των ανθρώπων. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 124 σχολικού βιβλίου) 

Παρασκευή 12 Μαρτίου 2021

Τι είναι το κεφάλαιο;

[Ο] Ουέκφηλντ ανακάλυψε στις αποικίες πως η κατοχή χρήματος, μέσων συντήρησης, μηχανών και άλλων μέσων παραγωγής δεν αρκεί για να κάνει έναν άνθρωπο κεφαλαιοκράτη, όταν λείπει το συμπλήρωμα, ο μισθωτός εργάτης, ο άλλος άνθρωπος, πού είναι αναγκασμένος να πουλάει θεληματικά τον εαυτό του. Ανακάλυψε πως το κεφάλαιο δεν είναι πράγμα, αλλά κοινωνική σχέση ανάμεσα σε πρόσωπα, που πραγματοποιείται με τη μεσολάβηση πραγμάτων. Μάς λέει με παράπονο πως ο κύριος Πηλ πήρε μέσα συντήρησης και μέσα παραγωγής αξίας 50.000 λιρ. στ. από την Αγγλία και τα μετάφερε στο Σβαν-Ρίβερ [Swan-River] της Νέας Ολλανδίας [Δυτική Αυστραλία]. Ο κύριος Πήλ ήταν τόσο προβλεπτικός, πού πήρε μαζί του και 3.000 άτομα τής εργαζόμενης τάξης, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Όταν έφτασε όμως στον τόπο του προορισμού του, «ο κύριος Πήλ έμεινε χωρίς υπηρέτη να του στρώνει το κρεβάτι ή να του κουβαλάει νερό από το ποτάμι». Τον καημένο τον κύριο Πηλ που όλα τα πρόβλεψε, εκτός από την εξαγωγή των αγγλικών σχέσεων παραγωγής στο Σβαν-Ρίβερ! […] Ξέρουμε πως όταν τα μέσα παραγωγής και τα μέσα συντήρησης είναι ιδιοκτησία του άμεσου παραγωγού, δεν είναι κεφάλαιο. Γίνονται κεφάλαιο μονάχα κάτω από όρους που χρησιμεύουν ταυτόχρονα σαν μέσα εκμετάλλευσης και εξουσίασης του εργάτη.

(Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο (τομ. 1) , Σύγχρονη εποχή, Αθήνα, 1996, σσ. 790-791)