Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς

Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς from dimlazlaz

 

Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς

Εγκώμιο του εγκλήματος. Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας, του Καρλ Μαρξ

Ο φιλόσοφος παράγει ιδέες, ο ποιητής ποιήματα, ο πάστορας κηρύγματα, και ούτω καθεξής. Ο εγκληματίας παράγει εγκλήματα. Αν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται αυτός ο τελευταίος κλάδος παραγωγής με το κοινωνικό σύνολο, θ’ απαλλαγούμε από πολλές προκαταλήψεις. Ο εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, αλλά και ποινικό δίκαιο και τον καθηγητή που διδάσκει ποινικό δίκαιο και, συνάμα, το αναπόφευκτο σύγγραμα με το οποίο ο ίδιος καθηγητής ρίχνει στην αγορά τις παραδόσεις του εν είδει “εμπορεύματος”. Έτσι πολλαπλασιάζεται ο εθνικός πλούτος, για να μην αναφέρουμε την ατομική απόλαυση που παρέχει το χειρόγραφο του συγγράμματος στο δημιουργό του, όπως μας λέει ένας πολύ αξιόπιστος μάρτυρας, ο καθηγητής Roscher. [1] Πέραν τούτο, ο εγκληματίας παράγει ολόκληρη την αστυνομία και την ποινική οικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ενόρκους και λοιπά· όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι επαγγελματικοί κλάδοι, που αποτελούν ισάριθμες κατηγορίες του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας, αναπτύσσουν διάφορες ικανότητες του ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες ανάγκες αλλά και νέους τρόπους για την ικανοποίησή τους. Και μόνο τα βασανιστήρια έγιναν αφορμή για τις ευφυέστερες μηχανικές εφευρέσεις, ενώ πλήθος τίμιοι χειρώνακτες απασχολούνται στην παραγωγή των σχετικών εργαλείων. Ο εγκληματίας παράγει μια εντύπωση, εν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, αναλόγως, κι έτσι προσφέρει μια «υπηρεσία» στη διακίνηση των ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού δικαίου, ούτε απλώς τους ποινικούς κώδικες και τους νομοθέτες, παράγει και τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη και τραγωδίες, όπως αποδεικνύουν όχι μόνο η Ενοχή του Müllner [2] και οι Ληστές του Schiller, αλλά επίσης ο Οιδίπους (του Σοφοκλή) και ο Ριχάρδος ο Τρίτος (του Shakespeare).

Ο εγκληματίας σπάζει την μονοτονία και την καθημερινή ασφάλεια της αστικής ζωής. Έτσι την προστατεύει από την τελμάτωση και προκαλεί την ανήσυχη ένταση και την κινη-τικότητα, χωρίς τις οποίες θα αμβλυνόταν ακόμη και η ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει, λοιπόν, ένα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις. Το έγκλημα αποσύρει από την αγορά εργασίας ένα τμήμα του περιττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμποδίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω από ένα ελάχιστο όριο, ενώ παράλληλα ο αγώνας εναντίον του εγκλήματος απορροφά ένα άλλο τμήμα του ίδιου πληθυσμού. Άρα, ο εγκληματίας αναδεικνύεται σε μιαν από εκείνες τις φυσικές «εξισορροπήσεις» που αποκαθιστούν το σωστό επίπεδο και ανοίγουν μια ολόκληρη προοπτική «ωφέλιμων κλάδων απασχόλησης». Οι επενέργειες του εγκλήματος στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων θα μπορούσαν να αποδειχθούν ως την τελευταία λεπτομέρεια. Οι κλειδαριές θα είχαν αποκτήσει τη σημερινή τους αρτιότητα, αν δεν υπήρχαν κλέφτες; Η νομισματοκοπία θα έφτανε στην τωρινή της τελειότητα, αν δεν υπήρχαν παραχαράκτες; Το μικροσκόπιο θα έβρισκε ποτέ τρόπο να περάσει στη συνήθη εμπορική σφαίρα (βλ. και Babbage [3]), αν δεν γινόταν απάτη στο εμπόριο; Τέλος, η εφαρμοσμένη χημεία δεν οφείλει στη νοθεία των εμπορευμάτων και στην προσπάθεια ανακάλυψης της όσα ακριβώς οφείλει και στον τίμιο παραγωγικό ζήλο; Το έγκλημα επινοεί διαρκώς νέα επιθετικά μέσα για να προσβάλει την ιδιοκτησία, κι έτσι γεννά και νέα αμυντικά μέσα, οπότε επιδρά παραγωγικά στην ανακάλυψη νέων μηχανών – όπως ακριβώς και οι απεργίες. Ας αφήσουμε όμως τη σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήματος: Χωρίς εθνικό έγκλημα θα μπορούσε να υπάρξει παγκόσμια αγορά; Θα υπήρχαν έθνη; Άραγε το δέντρο της αμαρτίας δεν είναι, ταυτόχρονα, και δέντρο της γνώσης, από την εποχή του Αδάμ ως σήμερα; […]

 

(Καρλ Μαρξ, Εγκώμιο του εγκλήματος: Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας, Άγρα, Αθήνα, 2011)

 

Σημειώσεις: 

[1] Roscher, Wilhelm Georg Friedrich (1817-1894). Ιδρυτής της παλαιότερης ιστορικής σχολής της πολιτικής οικονομίας στη Γερμανία. 

[2] Müllner, Amandus Gottfried Adolf (1774-1829). Κριτικός και ποιητής. 

[3] Babage, Charles (1792-1871). Άγγλος μαθηματικός, μηχανικός και οικονομολόγος.

Κοινωνική οικολογία: Η σχολή του Σικάγο

Το μοντέλο των ομόκεντρων ζωνών (concentric zone model) προσπαθεί να εξηγήσει τη δυναμική της αστικής αλλαγής μέσα από τις χωρικές προτιμήσεις και τις ανταγωνιστικές δυνατότητες των διαφόρων ομάδων. Οι Ζώνες Ι έως V αντιπροσωπεύουν, κατά τον Burgess, «τόσο τις διαδοχικές περιοχές που συνθέτουν το σύνολο της πόλης, όσο και τους τύπους των περιοχών που διαφοροποιούνται στη διαδικασία της αστικής εξάπλωσης» (Burgess, 1924, σελ. 88). Η χωρική επέκταση της πόλης συνδέθηκε με τα φαινόμενα της εισβολής και της διαδοχής: της αλλαγής, δηλαδή, των πληθυσμιακών ομάδων που κατοικούν σε συγκεκριμένες οικιστικές ζώνες. Ο Burgess παρέθεσε αρκετά παραδείγματα από το Σικάγο των αρχών του 19ου αιώνα όπου ομάδες μεταναστών μετακινήθηκαν από τον αρχικό τόπο εγκατάστασής τους (συνήθως στη Ζώνη ΙΙ), σε ζώνες χαμηλότερων πυκνοτήτων και υψηλότερης ποιότητας περιβάλλοντος. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά το παράδειγμα των Γερμανών μεταναστών, η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των οποίων συνοδεύτηκε με τη μετεγκατάσταση τους σε περιοχές ποιοτικότερης κατοικίας. Η εισβολή και η κυριαρχία των Γερμανών μεταναστών στη Ζώνη ΙΙΙ συνδυάστηκε με τη μετεγκατάσταση από την περιοχή των προηγούμενων κατοίκων της, των Αμερικανών μεταναστών δεύτερης γενιάς, που μετακινήθηκαν προς την επόμενη οικιστική ενότητα (Ζώνη IV). 

(https://student.cc.uoc.gr/uploadFiles/1110-Ε12Κ/ΚΕΦΑΛΑΙΟ_ΕΒΔΟΜΟ.pdf)

Ερωτήσεις Ανοικτού Τύπου - Κεφάλαιο 9

tiny.cc/erotiseisAT9

Ερωτήσεις Ανοικτού Τύπου - Κεφάλαιο 9

Ανομία και συλλογική δράση στον Ε. Ντυρκέμ

Ο Ντυρκέμ παραλαμβάνει τον όρο ανομία από τον Μ. Guyau [1], που με τη σειρά του είχε χρησιμοποιήσει μια ελληνικής προέλευσης λέξη, που σημαίνει είτε την έλλειψη νόμων (έννοια που υπάρχει στην Πολιτεία του Πλάτωνα) είτε την παραβίαση και την απώλεια δεσμευτικής ισχύος του νόμου (έννοια που υπάρχει στην Αντιγόνη του Ευρυπίδη). Η ανομία, στο λεξιλόγιο του Ντυρκέμ, χρησιμοποιείται εν προκειμένω για να χαρακτηρίσει, από τη μία, την έλλειψη ή την αποδυνάμωση ή την απώλεια νομιμοποίησης των κανόνων και των νόμων σε επίπεδο κοινωνικού συστήματος και, από την άλλη, στο επίπεδο των δρώντων, για να χαρακτηρίσει την ψυχολογική κατάσταση στην οποία αυτοί περιπίπτουν, όταν οι νόμοι και οι κανόνες δεν παίζουν πλέον το ρόλο τους στον περιορισμό και τη ρύθμιση των επιθυμιών.

[…]

Το βασικό σχήμα του Ντυρκέμ παρουσιάζει την κοινωνία σε ένταση λόγω μιας συνεχούς πάλης ανάμεσα στις δυνάμεις της αποδιάρθρωσης (ιδίως την πολύ γρήγορη διαφοροποίηση λειτουργιών, οικονομικών κλάδων, επαγγελμάτων κ.λπ.) και τις δυνάμεις της ενσωμάτωσης ή συνοχής (ιδίως μια νέα ή ανανεωμένη συμμετοχή σε κοινές πεποιθήσεις). Σε αυτό το πλαίσιο, μέσα από το έργο του Ντυρκέμ, ο Τίλλυ θεωρεί ότι μπορούν να ανακατασκευαστούν μοντέλα τριών τύπων συλλογικής δράσης: Μπορούμε να μιλήσουμε για κανονική ή συμβατική συλλογική δράση, ανομική συλλογική δράση και επανορθωτική συλλογική δράση. Μπορούμε απλοποιητικά να σχηματοποιήσουμε την ανάλυση του Ντυρκέμ περί συλλογικής δράσης στο Σχήμα 2: 

Σχήμα 2

Στο παραπάνω σχήμα 2, η περιοχή πάνω από τη διαγώνιο είναι ασφαλής. Εκεί η ανάπτυξη μιας κοινής πεποίθησης συμβαδίζει ή επικαλύπτει τις εντάσεις που δημιουργούνται λόγω της διαφοροποίησης. Η περιοχή κάτω από τη διαγώνιο είναι η «επικίνδυνη». Εδώ η διαφοροποίηση υπερβαίνει την έκταση των κοινών πεποιθήσεων. Η κανονική συλλογική δράση αναπτύσσεται στην ασφαλή περιοχή και συντελεί στην αναπαραγωγή των κοινών πεποιθήσεων. Η ανομική συλλογική δράση αναπτύσσεται καθώς η κοινωνία μετατοπίζεται προς την περιοχή κάτω από τη διαγώνιο. Η επανορθωτική συλλογική δράση αναπτύσσεται κοντά στη διαγώνιο και συντελεί στην εκτόνωση των εντάσεων, την υπέρβαση των ανομικών καταστάσεων και την επαναφορά της κοινωνίας στην ασφαλή περιοχή. Στο πλαίσιο της θεωρίας του Ντυρκέμ, αν επιτυγχάνεται η διαφοροποίηση, θα πρέπει να αναμένεται αντίστοιχη αύξηση της ανομικής και επανορθωτικής συλλογικής δράσης. Στο επίκεντρο της συλλογικής δράσης βρίσκονται τόσο τα νέα κοινωνικά στρώματα που δημιουργεί η κοινωνική διαφοροποίηση όσο και τα στρώματα των οποίων η θέση κινδυνεύει λόγω της διαφοροποίησης. Η θεωρία του Ντυρκέμ υποθέτει μια στενή σχέση ανάμεσα στην αυτοκτονία, το έγκλημα και τη μη κανονική συλλογική δράση.

Σημειώσεις:

[1] Ο M. Guyau στο έργο του L’irreligion de l’avenir, Paris: Alcan, 1887), μιλούσε για μια ηθική ανομία και μια θρησκευτική ανομία (βλ. J.C. Filloux, 1977, σ. 82)

(Στέλιος Αλεξανδρόπουλος, Θεωρίες για τη Συλλογική Δράση και τα Κοινωνικά Κινήματα, Κριτική, Αθήνα, 2001, σσ. 104-105)

Ερωτήσεις Επανάληψης - Κεφάλαια 9 & 10

 tiny.cc/erotiseis9kai10a
Ερωτήσεις Κλειστού Τύπου - Κεφάλαιο 9 & 10

Ερωτήσεις κλειστού τύπου - Κεφάλαιο 9

tiny.cc/erotiseis9

Ερωτήσεις Κλειστού Τύπου - Κεφάλαιο 9

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 9. Αποκλίνουσα συμπεριφορά: παραβατικότητα και εγκληματικότητα

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 9 from dimlazlaz

 Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 9

Η Ιταλική Σχολή ή η θεωρία του βιολογικού θετικισμού για τον εγκληματία και το έγλημα

Cesare Lombroso (1835-1909)

O Lombroso ήταν γιατρός, ανθρωπολόγος, πανεπιστημιακός καθηγητής και εγκληματολόγος. Το ενδιαφέρον του για το έγκλημα ξεκίνησε το 1864, όταν μελετούσε τα τατουάζ στα χέρια των στρατιωτών τα οποία θεωρούνταν πως "ξεχώριζαν" τον "έντιμο" από τον "μη έντιμο" στρατιώτη. Ο Λομπρόζο διαπίστωσε ότι τα τατουάζ από μόνα τους δεν επαρκούσαν για την κατανόηση της φύσης των εγκληματιών και θεώρησε ότι ήταν απαραίτητο να προσδιορίσει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του μη φυσιολογικού ατόμου, δηλαδή του εγκληματία μέσω της εμπειρικής μεθόδου.  

Αρχίζει να μελετά τη θεωρία του Δαρβίνου και στο έργο του Ο Εγκληματίας άνθρωπος (1876) καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο εγκληματίας είναι μια μη βιολογικά εξελιγμένη μορφή ανθρώπου που εμφορείται από πρωτόγονα και άγρια ένστικτα. Η θεωρία αυτή έμεινε γνωστή ως "θεωρία του εγκληματικού αταβισμού" και αναφέρεται σε μια σειρά φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών απότοκα μιας μη-εξελιγμένης βιολογικής πορείας. 

Πρόκειται για χαρακτηριστικά ως προς το μέγεθος της κεφαλής ή των ασύμμετρων χαρακτηριστικών του προσώπου (χείλια, μύτη κλπ), τα οποία οδηγούν σε συγκεκριμένους τύπους εγκληματιών. 

 

Μέσα από αυτή τη θεώρηση, ο Lombroso καταλήγει σε μια κατηγοριοποίηση των εγκληματιών σε:

1.εγκληματίες εκ γενετής

2.εγκληματίες παρανοϊκοί (καταθλιπτικοί, αλκοολικοί κλπ)

3.εγκληματίες άνθρωποι, οι οποίοι δεν ξεχωρίζουν από βιολογικά στίγματα.

(Taylor, I.,Walton, P. & Young, J., The New Criminology for a social theory of deviance, Routledge, Νέα Υόρκυ 1973, σ. 38)

O Τζόκερ και η Θεωρία της Ετικέτας (Σχολή της Συμβολικής Αλληλεπίδρασης)

Στο πλαίσιο της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης, η έννοια του χαρακτηρισμού ή της ετικέτας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές στη θεωρητική προσέγγιση της απόκλισης. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, δίπλα στην πρωτογενή παρέκκλιση, δηλαδή στην αρχική πράξη της παράβασης (π.χ. καταστροφή ξένης περιουσίας), υπάρχει και η δευτερογενής παρέκκλιση, η οποία είναι αποτέλεσμα αφενός του χαρακτηρισμού της αρχικής πράξης από τα όργανα κοινωνικού ελέγχου (π.χ. την αστυνομία) ως παραβατικής και αφετέρου της αντίδρασης του δράστη στο χαρακτηρισμό. Οι χαρακτηρισμοί και οι ετικέτες επιβάλλονται συνήθως από τις κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες και τους φορείς κοινωνικού ελέγχου, που τις αντιπροσωπεύουν, σε μέλη ανίσχυρων κοινωνικών ομάδων (π.χ. φτωχούς, αναλφάβητους, μειονότητες). Μετά το χαρακτηρισμό δημιουργείται μια κατάσταση πόλωσης μεταξύ αυτών που χαρακτηρίζουν και των χαρακτηρισμένων, η οποία μπορεί να οδηγήσει τους δεύτερους στην αποδοχή του χαρακτηρισμού και στη διάπραξη εγκλήματος (δευτερογενής παρέκκλιση).

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, βιβλίο Μαθητή, σελ. 183)