Διαρθρωτικά ζητήματα της ανεργίας των τελευταίων ετών

Τα επίσημα στοιχεία της καταγεγραμμένης ανεργίας, όπως αυτά προκύπτουν μέσα από τα μητρώα της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης (πρώην ΟΑΕΔ) [1], αναφορικά με το μέγεθος των ανέργων σε απόλυτους αριθμούς αποκαλύπτουν ορισμένες όψεις του φαινομένου που διατρέχουν όλη την περίοδο από τον Ιανουάριο του 2017 μέχρι τον Μάϊο του 2025. Βασικό και επαναλαμβανόμενο στοιχείο της χρονοσειράς (το γράφημα ανανεώνεται αυτόματα κάθε μήνα με τα νεότερα στοιχεία που ανακοινώνονται στο dypa.gov.gr.) είναι η έντονη εποχικότητα του φαινομένου, με τον αριθμό των εγγεγραμμένων ανέργων να κορυφώνεται σταθερά κατά τους χειμερινούς μήνες και να μειώνεται κατά τους θερινούς [2]. 

Παρά το γεγονός πως κατά την περίοδο μετά την πανδημία παρατηρείται σταδιακή αποκλιμάκωση του φαινομένου και μείωση του αριθμού των ανέργων [3], εντούτοις τα στοιχεία αποκαλύπτουν ορισμένες πλευρές, οι οποίες σχετίζονται με την ίδια τη δομή της αγοράς εργασίας στη χώρα. Μια αγορά εργασίας έντονα εξαρτημένη από εποχικούς τομείς από τη μία πλευρά και αδύναμη όσον αφορά στη δημιουργία θέσεων με μακροπρόθεσμο ορίζοντα από την άλλη. Η απουσία, για την τρέχουσα περίοδο, διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες να είναι σε θέση να αγγίξουν τον ίδιο τον πυρήνα του φαινομένου δεν ευνοεί τη μετάβαση προς σταθερές θέσεις -διαιωνίζοντας, τρόπον τινά, τον κύκλο της προσωρινής και εποχικής απασχόλησης- με όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται [4].

 

Δ.Λ.

 

 

Σημειώσεις:

[1] Η Δ.ΥΠ.Α. υπολογίζει τον αριθμό των ανέργων με βάση τις εγγραφές στο μητρώο της από άτομα τα οποία δηλώνουν ότι είναι διαθέσιμα και αναζητούν ενεργά εργασία, αποκλείοντας όσους βρίσκονται σε εκπαίδευση ή εκπληρώνουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. 

[2] Προσωρινή διακοπή από αυτό το επαναλαμβανόμενο μοτίβο αποτέλεσε το 2020, στη διάρκεια της πανδημίας covid-19.

 

[3] Σταδιακή αύξηση από τα μέσα περίπου του 2018, με κορύφωση κατά την περίοδο της πανδημίας (2020), ακολουθούμενη από μια πτωτική τάση τα επόμενα έτη. Η χρήση της εξομάλυνσης Κυλιόμενου Μέσου Όρου (ΚΜΟ) αποτελεί μια τεχνική αφαίρεσης του «θορύβου» από τη χρονοσειρά προκειμένου να αποκαλυφθεί η υποκείμενη τάση της, πέρα από μεγάλες διακυμάνσεις ή έκτακτα συμβάντα. Η διαφορά στο γράφημα στην εφαρμογή μεταξύ ενός ΚΜΟ 12 μηνών με αυτόν ενός ΚΜΟ 24 μηνών είναι εμφανής στην αποτύπωση της γενικής τάσης της χρονοσειράς.

[4]  Οι περισσότερες θέσεις εργασίας που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια είναι θέσεις «έντασης εργασίας» (labor-intensive), με υποβαθμισμένες συνθήκες εργασίας και χαμηλές (ή μεσαίες) αποδοχές. Η μείωση του αριθμού των ανέργων συμβαδίζει με μια υποβάθμιση των προσφερόμενων θέσεων συγκριτικά με τα προ-κρίσης επίπεδα στη χώρα (Βλ. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση - ΙΝΕ ΓΣΕΕ).

Μετρώντας τον αντίκτυπο της ύφεσης: η ανεργία εν μέσω της κρίσης χρέους στη χώρα

Η Ελλάδα το 2009, εισέρχεται σε μια παρατεταμένη περίοδο ύφεσης όπου, μόνο μέχρι το 2013, χάνει το 25% του ΑΕΠ της. Η ανεργία από ένα ποσοστό της τάξης του 7,4% το Μάιο του 2008 (κοντά στο μέσο όρο, τότε, της ευρωζώνης), εκτοξεύεται, μέσα σε λίγα χρόνια, στο δυσθεώρητο 28,2% τον Ιούλιο του 2013, με βάση τα εποχικά προσαρμοσμένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ [1]. Το παρακάτω γράφημα δείχνει την αύξηση του ποσοστού ανεργίας την περίοδο της βαθιάς ύφεσης (2009-2013), με τον άξονα χ να αντιπροσωπεύει τον αριθμό των μηνών ένα χρόνο περίπου πριν το βάθεμα της ύφεσης και τον άξονα των ψ να δείχνει την ποσοστιαία αύξηση της ανεργίας από το χαμηλό σημείο ενός έτους, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως βάση αναφοράς [2]. Η μεγάλη κλίση που παρουσιάζει η καμπύλη υποδεικνύει πως η ανεργία αυξήθηκε τόσο απότομα, όσο και σταθερά στη διάρκεια της ύφεσης αγγίζοντας 20 ποσοστιαίες μονάδες αύξηση εντός 62 μηνών, συγκριτικά με την περίοδο πριν το χαμηλό σημείο ενός έτους από την όξυνση της κρίσης. 

 

Δ.Λ. 

 

 

Σημείωση:

 

[1] Η εποχική προσαρμογή είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται στην ανάλυση χρονολογικών σειρών για την αφαίρεση της επίδρασης του φαινομένου της εποχικότητας, καθιστώντας ευκολότερο τον εντοπισμό υποκείμενων τάσεων της χρονοσειράς (βλ. εδώ). Σε δεδομένα που παρουσιάζουν εποχιακά μοτίβα σε σταθερή βάση όπως π.χ. η ανεργία στην Ελλάδα (μείωση κατά τους θερινούς μήνες, αύξηση κατά τους χειμερινούς), η εξάλειψη της εποχικής συνιστώσας παρέχει μια πληρέστερη εικόνα των τάσεων στην αγορά εργασίας.

[2] Ως βάση ή σημείο αναφοράς για τη μέτρηση της ποσοστιαίας μεταβολής της ανεργίας, καθώς εξελίσσεται η πρώτη αυτή περίοδος της ύφεσης, έχει ληφθεί το χαμηλό ποσοστό 12 μηνών, 7,4%, που καταγράφηκε το Μάιο του 2008 [οι υπολογισμοί δικοί μου – Δ.Λ.]. Λόγω του ότι το ποσοστό ανεργίας μπορεί να παρουσιάζει διακυμάνσεις, ακόμα και στη διάρκεια μιας ύφεσης, η χρήση ενός χαμηλού, προ-ύφεσης, ποσοστού μπορεί να αποτυπώσει όχι μόνο την επιδείνωση της κατάστασης στην αγορά εργασίας, όσο κυρίως την ταχύτητα εξάπλωσης του φαινόμενου σε διάφορες κατηγορίες εργαζομένων.

Ο κανόνας της Sahm: προβλέποντας την ύφεση από το ποσοστό ανεργίας;

Ο κανόνας της Sahm αποτελεί έναν εμπειρικό οικονομικό δείκτη -ο οποίος αναπτύχθηκε από την Claudia Sahm, οικονομολόγο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ το 2019. Σκοπός του, η παροχή έγκαιρης προειδοποίησης στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για επερχόμενη οικονομική ύφεση μέσα από την εξέταση των μεταβολών του ποσοστού ανεργίας.

Πιο αναλυτικά, ο δείκτης αυτός συγκρίνει τον κυλιόμενο μέσο όρο (ΚΜΟ) των τελευταίων τριών μηνών (%) ανεργίας με τη χαμηλότερη τιμή του κυλιόμενου μέσου όρου ανεργίας των τελευταίων δώδεκα μηνών. Εάν ο πρώτος ΚΜΟ είναι μισή ποσοστιαία μονάδα (0,50) ή περισσότερο πάνω από το δεύτερο ΚΜΟ, τότε ο δείκτης προειδοποιεί πως η αμερικανική οικονομία βρίσκεται στα αρχικά στάδια μιας ύφεσης (οδηγίες για τον τρόπο υπολογισμού δίνει η ίδια η Sahm εδώ). Ο κανόνας της Sahm μπορεί να προσδιορίσει την έναρξη μιας ύφεσης πιο γρήγορα από άλλους παραδοσιακούς δείκτες, όπως για παράδειγμα τα δεδομένα από την πορεία του ΑΕΠ, τα οποία συχνά αναθεωρούνται και δημοσιεύονται με καθυστέρηση [1]. 

 

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ας δούμε το παρακάτω γράφημα το οποίο βασίζεται σε στοιχεία από την ίδια την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Real-time Sahm Rule Recession Indicator, επεξεργασία με τη χρήση της γλώσσας R: Δ.Λ.) και απεικονίζει την πορεία του δείκτη από τον Ιανουάριο του 2004 έως τον Δεκέμβριο του 2010. Όπως προκύπτει από τα δεδομένα, ο δείκτης προειδοποιεί για την επερχόμενη ύφεση αγγίζοντας τη μισή ποσοστιαία μονάδα τον Απρίλιο του 2008, ενώ διατηρείται σε υψηλά επίπεδα καθόλη την περιδήνηση της οικονομίας των ΗΠΑ στην ύφεση την επερχόμενη περίοδο.

 

 

Δεδομένα: FRED | Επεξεργασία: Δ.Λ.

Σημείωση:

[1] Παρότι, η ακρίβεια του εμπειρικού κανόνα της Sahm έχει αποδειχθεί εμπειρικά (για μια κριτική βλ. εδώ), εντούτοις όπως επισημαίνει η ίδια η Sahm “Being data-driven is good, but being data-ridden is not”. Εξάλλου, όπως τονίζαμε και κατά τη συζήτηση του δείκτη Gini, κανένας δείκτης από μόνος του όσο χρήσιμος κι αν είναι δεν μπορεί να συμπεριλάβει τη συνθετότητα οικονομικών φαινομένων, η έκταση των οποίων μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο μέσα από αναλύσεις που λαμβάνουν υπόψη τους την αλληλεπίδραση διαφοροποιημένων παραγόντων, καθώς και του ευρύτερου κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου. 

Αιωνίως άνεργη ή η εμπειρία αναζήτησης εργασίας

Όταν λες ότι θα πας σε σύμβουλο κατάρτισης και εργασίας, όλες σε κοιτάνε περίεργα. Γιατί τόσες δουλειές έχει εκεί έξω, πόσο παράξενη είσαι πια να μην μπόρεσες να συμβιβαστείς με καμία; Μα αν μπορούσα να βρω κάποια δουλειά, δεν θα χρειαζόμουν την σύμβουλο. Αυτό είναι το θέμα. Έψαξα στο διαδίκτυο για ψυχολογική στήριξη. Συμβουλές για άνεργες. ΣΕΠ για ενήλικες. Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που δεν είναι VOUCHER. Έστειλα κάποια βιογραφικά σε διάφορες σποραδικές δουλειές και περιμένω μέχρι και σήμερα τηλέφωνο. Έδωσα εξετάσεις πτυχίου αγγλικών για ακαδημαϊκούς σκοπούς με διακόσια ευρώ, κάνοντας οικονομία τρεις μήνες για να πληρώνω τα μαθήματα. Μετέφρασα με εκατόν είκοσι ευρώ τα πτυχία μου. Έχω μείνει σε έναν καναπέ, κυριολεκτικά. Και αφού έμεινα, καθώς πήγαινα να γράψω το Motivation Letter του τάδε/δείνα διδακτορικού με έπιασε ταράκουλο. Δεν είχα καμία σχετική σκέψη, κανένα πραγματικό κίνητρο. […] Πολλές ακόμα σκέψεις κατέκλυσαν το φτωχό μυαλό μου. Δεν ξέρω τι νόημα έχει να τα σκέφτομαι όλα αυτά και, ταυτόχρονα, να μην κάνω απολύτως τίποτα. […]

(Αντιγόνη Η., Αιωνίως Άνεργη, Κινούμενοι Τόποι, Αθήνα, 2019)

Οι τύποι της ανεργίας: διαφορετικές όψεις ενός φαινομένου

Σημειώσεις μαθήματος 

 

Η ανεργία αποτελεί φαινόμενο με ποικίλες διαστάσεις, ενώ οι επιπτώσεις της στις σύγχρονες κοινωνίες εκτείνονται από το συλλογικό έως το ατομικό επίπεδο. Παρά τις διαφορετικές κοινωνιολογικές προσεγγίσεις του φαινομένου, για λόγους αναλυτικούς διακρίνεται σε διαφορετικούς τύπους ή κατηγορίες:

Διαρθρωτική ανεργία. Αυτός ο τύπος ανεργίας προκύπτει από μεταβολές στη δομή μιας οικονομίας, όπως για παράδειγμα τεχνολογικές μεταβολές που ως αποτέλεσμα επιφέρουν την κατάργηση θέσεων εργασίας ή μακροπρόθεσμα την εξάλειψη ολόκληρων επαγγελμάτων. Η διαρθρωτική ανεργία εμφανίζεται, σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, όταν οι εργαζόμενοι δε διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες ή προσόντα για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας μεταβαλλόμενης αγοράς εργασίας.

Ανεργία τριβής. Πρόκειται για την ανεργία που προκύπτει από το χρόνο που χρειάζονται τα άτομα που αναζητούν εργασία να βρουν μια νέα δουλειά που να ταιριάζει στα ιδιαίτερά τους προσόντα. Αυτός ο τύπος ανεργίας θεωρείται συχνά προσωρινός αφού αποτελεί ζήτημα χρόνου η αγορά εργασίας να απορροφήσει άνεργους ή άνεργες σε θέσεις για τις οποίες διαθέτουν τόσο τα προσόντα όσο και την απαραίτητη εξειδίκευση.  

Unemployment (Jan 2017 - Dec 2022) | source: dypa.gov.gr

descriptives & boxplots

additive time series decomposition

diagnostics

Forecast (1/1/2023 - 1/6/2023)

Forecast Ensemble 2 models (Arima & Prophet)

[*] 

 

Συγκυριακή (εποχική) ανεργία. Αυτός ο τύπος ανεργίας είναι αποτέλεσμα εποχικών αλλαγών στο επίπεδο ζήτησης εργασίας. Προκύπτει από τον εποχικό χαρακτήρα ορισμένων επαγγελμάτων όπως επαγγέλματα στον κλάδο του τουρισμού, της γεωργίας κτλ. Οι εργαζόμενοι σε αυτούς τους κλάδους έρχονται αντιμέτωποι με το φάσμα της ανεργίας στη διάρκεια περιόδων εκτός σεζόν ή όταν η ζήτηση για τις υπηρεσίες τους είναι χαμηλή.

Κυκλική ανεργία. Αυτό το είδος είναι αποτέλεσμα μεταβολών στο επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας μιας κοινωνίας, όπως η ανεργία που προκύπτει σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Σε περιόδους ύφεσης οι επιχειρήσεις απολύουν εργαζομένους, οδηγώντας σε αύξηση των ποσοστών ανεργίας, που με τη σειρά της οδηγεί σε αύξηση κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. 

 

Κάθε τύπος ανεργίας απαιτεί μοναδικές παρεμβάσεις για τη διαχείρισή του. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου, ωστόσο, προϋποθέτει συντονισμένες πολιτικές ενέργειες τόσο για τη στήριξη των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων, όσο και για την επανένταξη των ατόμων στην αγορά. 

Δ.Λ.

 

 

Σημείωση: 

 

[*] Η εξομάλυνση των στοιχείων μιας χρονοσειράς μπορεί να αποκαλύψει την πορεία της, μειώνοντας τον θόρυβο και τις βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις. Η χρήση της Τοπικής Παλινδρόμησης Εξομάλυνσης Γραφήματος (Locally Weighted Scatterplot Smoothing – LOESS) στα δεδομένα αποτυπώνει αποτελεσματικά τη συνολική πορεία της εγγεγραμμένης ανεργίας. Σταδιακή αύξηση από τα μέσα περίπου του 2018, με κορύφωση κατά την περίοδο της πανδημίας (2020), ακολουθούμενη από μια πτωτική τάση τα επόμενα έτη. 

Η μακροχρόνια ανεργία στην κοινότητα Μαριεντάλ της δεκαετίας του 1930: οι χρήσεις του χρόνου

 

Όταν η ώρα χάνει το νόημά της, τότε δεν μπορεί να καταστεί μονάδα μέτρησης του χρόνου. […] Η πιο συχνή μορφή χρήσης του χρόνου μεταξύ των ανδρών είναι το «δεν κάνω τίποτα». Το χρονοδιάγραμμα που αναπαράγεται παραπάνω είναι χαρακτηριστικό από αυτή την άποψη. Μπορεί κανείς να διακρίνει το «δεν κάνω τίποτα» από το χρόνο που περνά στο σπίτι -αν και συνήθως ούτε εκεί συμβαίνει τίποτα. [...]

Paul Lazarsfeld, Marie Jahoda, Hans Zeisel, Les Chômeurs de Marienthal, Les Éditions de Minuit, « col. Documents », 1982 [* Μτφρ: Δ. Λ.]

Ανεργία και αυτοκτονίες κατά την περίοδο 2008-2015 στην Ελλάδα

(Στοιχεία: ΟΟΣΑ

Επεξεργασία: Δ.Λ.)

Ποσοστό ανεργίας ανάμεσα σε όσους/ες έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση | Eurostat (2020)

 

Unemployment by educational attainment level (tertiary)
Infogram

Η σχέση μεταξύ εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και ανεργίας αξιοποιώντας τα στοιχεία της Eurostat (2013) | Quadrant analysis

Τα αίτια της πολιτικής αλλοτρίωσης θα πρέπει κανείς να τα δει κοινωνιολογικά. Η συνθετότητα των σύγχρονων κοινωνιών, η παγκοσμιοποίηση, οι υπερκρατικοί θεσμοί και η δημιουργία διεθνών κέντρων λήψης αποφάσεων μειώνουν την αμεσότητα της επικοινωνίας μεταξύ των κυβερνώντων και των πολιτών και μπορεί να επιτείνουν την αλλοτρίωση. 

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 153 σχολικού βιβλίου)

Η συσχέτιση της εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα με το φαινομένο της ανεργίας

Καθοριστικό ρόλο στην πολιτική αλλοτρίωση των ατόμων διαδραματίζουν και άλλοι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες, όπως είναι ο σύγχρονος καταναλωτισμός και ο καριερισμός/επαγγελματισμός, ο οποίος είναι ιδιαίτερα έντονος σε περιόδους ανεργίας και οικονομικής ύφεσης κατά τις οποίες ο ανταγωνισμός είναι μεγαλύτερος. 

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 153 σχολικού βιβλίου)

 

Η σχέση μεταξύ εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και ανεργίας (2013)

(2013 - Personal well-being indicators, Total unemployment rate)