Στάσεις των πολιτών στην Ελλάδα της δεκαετίας του '80 | Ευρωβαρόμετρο

Το Ευρωβαρόμετρο αποτελεί ένα σύνολο ερευνών της κοινής γνώμης που, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, διεξάγει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανάμεσα στα διαφορετικά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε). Οι έρευνες αυτές, που διενεργούνται εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες και στη χώρα, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που σχετίζεται με τις πολιτικές της Ε.Ε πάνω σε οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά ζητήματα (βλ. εδώ).

Μια ολοκληρωμένη βάση δεδομένων, με αναλυτικά στοιχεία από όλες τις έρευνες του Ευρωβαρόμετρου για την περίοδο 1970 έως 2002, δημοσιεύεται στο Mannheim Eurobarometer Trend File (1970-2002). Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η συγκεκριμένη βάση είναι πως επιτρέπει στους ερευνητές και στις ερευνήτριες να αναλύσουν, μέσα από τη σύγκριση των αποτελεσμάτων διαδοχικών κυμάτων έρευνας, τις τάσεις που εμφανίζουν μέσα στο χρόνο οι απόψεις και οι στάσεις [*] της κοινής γνώμης πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα. 

 

Στο παρακάτω γράφημα συνοψίζεται η εξέλιξη των στάσεων των πολιτών στην Ελλάδα στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 (σε ένα συγκεντρωτικό δείγμα 20.080 συμμετεχόντων για την περίοδο μεταξύ 1982-1990) γύρω από μια σειρά από οικονομικά και πολιτικά ζητήματα (επεξεργασία: Δ.Λ.). Συγκεκριμένα, απομονώθηκαν εδώ το ποσοστό (με αναγωγή επί των έγκυρων) ικανοποίησης από τη δημοκρατία, το ποσοστό δυσαρέσκειας απέναντι στην οικονομική κατάσταση της χώρας, το ποσοστό εκείνων που πίστευαν πως η κοινωνία έπρεπε να βελτιωθεί μέσα από σταδιακές μεταρρυθμίσεις ή εκείνων που προέκριναν την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας. 

 

 

Όλα τα στοιχεία που αποτυπώνονται στις έρευνες είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα κομβικά ιστορικά γεγονότα της περιόδου, τα οποία νοηματοδοτούν και τις διακυμάνσεις που παρουσιάζουν οι στάσεις των πολιτών (άνοδος του Πασόκ στην εξουσία το 1981, οικονομική ανάκαμψη, θεσμικές μεταρρυθμίσεις και εκ νέου εκλογή του το 1985, υψηλός πληθωρισμός, αύξηση δημόσιου χρέους, επιβολή ΑΤΑ, κλείσιμο "προβληματικών", σκάνδαλα Κοσκοτά, γιουγκοσλάβικου καλαμποκιού και προσφυγή σε διπλές κάλπες στα τέλη της δεκαετίας κτλ.). Με βάση τις έρευνες, στην αρχή της δεκαετίας παρατηρείται σημαντική στήριξη στη θέση περί της ανάγκης εφαρμογής επαναστατικών πολιτικών αλλαγών, ωστόσο γρήγορα αυτή η τάση εξασθενεί και την ίδια στιγμή ενισχύεται η τάση υιοθέτησης σταδιακών μεταρρυθμίσεων του πολιτικού συστήματος. Παράλληλα, η στήριξη προς τη διατήρηση του πολιτικού status quo μειώνεται σταθερά καθόλη τη διάρκεια της περιόδου. Είναι, τέλος, ενδιαφέρον πως παρά την ευρεία αποδοχή που καταγράφεται υπέρ του συστήματος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, προς το τέλος της δεκαετίας παρατηρείται σοβαρή μείωση της ικανοποίησης από αυτήν, σε συνδυασμό με την άνοδο της δυσαρέσκειας από την οικονομική κατάσταση της χώρας. 

 

Δ.Λ.

Σημείωση:

[*] Στα πλαίσια του Ευροβαρόμετρου οι στάσεις δεν ταυτίζονται με τις απόψεις. Οι στάσεις αναφέρονται σε προδιαθέσεις γύρω από γενικότερα θέματα (π.χ. Βαθμός ικανοποίησης από την κοινοβουλευτική δημοκρατία) σε βάθος χρόνου, ενώ οι απόψεις σε πιο ειδικά θέματα, τα οποία μπορούν να παρουσιάζουν διακυμάνσεις με βάση τα τρέχοντα γεγονότα ή τις άμεσες πολιτικές εξελίξεις κτλ. (Π.χ. Μια ερώτηση σχετικά με την υποστήριξη μιας τρέχουσας πολιτικής της ΕΕ). Οι στάσεις τείνουν να μεταβάλλονται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου συγκριτικά με τις απόψεις, οι οποίες μπορεί να είναι ευμετάβλητες, εντοπισμένες δηλαδή χρονικά σε παροδικές μεταβολές. 

Συγκριτική ματιά στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ Κίνας, ΗΠΑ και Ινδίας (1970-2021)

 

Δεδομένα: WDI, Επεξεργασία: Δ.Λ.

Οι μεταβολές στο προσδόκιμο ζωής από το 1952 έως το 2007

Η περίοδος που ακολούθησε το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πόλεμου χαρακτηρίστηκε από άνοδο του προσδόκιμου ζωής ανάμεσα σε αρκετές περιοχές του πλανήτη. Πολλοί και διαφορετικοί είναι οι λόγοι αυτής της ανόδου από προόδους στην ιατρική, την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, έως την εξάλειψη γενικευμένων πολεμικών συγκρούσεων, όπως αυτές που γνώρισε ο πλανήτης από τις αρχές έως τα μέσα του περασμένου αιώνα. 

Η παρακάτω μικρο-εφαρμογή του Ken-Vu αποτυπώνει τις μεταβολές στο προσδόκιμο ζωής για συγκεκριμένες χώρες (οδηγίες χρήσης παρέχονται επιλέγοντας την καρτέλα Instructions)

Δ.Λ.

Η εξέλιξη του πληθυσμού μεταξύ δυο απογραφών (ΕΛΣΤΑΤ, 2011-2021)

Η σύγκριση των στοιχείων της τελευταίας (2021) με την προτελευταία (2011) απογραφή του πληθυσμού της χώρας από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) αποκαλύπτει μείωση του πληθυσμού από τα 10.816.286 άτομα το 2011 στα 10.482.487 το 2021. Ο παρακάτω χάρτης αποτυπώνει την ποσοστιαία πληθυσμιακή μεταβολή ανα διοικητική περιφέρεια -με τις περισσότερες περιοχές της χώρας να παρουσιάζουν, μέσα σε μόλις μια δεκαετία, εμφανή συρρίκνωση. Περιοχές, δε, όπου παρατηρείται η μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση είναι, εν μέρει, και εκείνες που καταγράφουν χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ και υψηλούς δείκτες φτώχειας, κοινωνικού αποκλεισμού και γήρανσης.

 

Δ.Λ.

Η γήρανση του πληθυσμού της χώρας (1970-2022)

Η ιστορική εξέλιξη του αστικού και του αγροτικού πληθυσμού της χώρας με βάση τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας

Η εξέλιξη της ενεργειακής εξάρτησης, 2011-2020

Ο δείκτης ενεργειακής εξάρτησης, σύμφωνα με τα στοιχεία της ευρωπαϊκής στατιστικής αρχής, δείχνει το μερίδιο των συνολικών ενεργειακών αναγκών μιας χώρας που καλύπτεται από εισαγωγές από άλλες χώρες (Για λεπτομέρειες καθώς και για τον τρόπο υπολογισμού βλ. εδώ). Όπως αποτυπώνεται στα στοιχεία της Eurostat η συνολική ενεργειακή εξάρτηση της χώρας αυξήθηκε από το 74,1% στο 81,4% στη διάρκεια ενός μόλις έτους, σημειώνοντας αύξηση από το 2019 στο 2020 κατά 3,8% στις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, κατά 10,7% πετρελαίου και πετρελαιοειδών (εκτός βιοκαυσίμων), καθώς και κατά 1,7% από φυσικό αέριο.

Ιστορική εξέλιξη της κατανομής του παγκόσμιου πληθυσμού ανά φύλο με βάση τα στοιχεία από την Παγκόσμια Τράπεζα

 

United Nations Population Division

Ποσοστό πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω ανά περιφέρεια (2020)

Τι είναι η φτώχεια και σε ποιους τύπους κοινωνιών παρατηρείται το φαινόμενο της φτώχειας; Να αναφερθείτε στη σχέση που υπάρχει μεταξύ φτώχειας, συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης και κατά κεφαλήν εισοδήματος ανάμεσα στις "λιγότερο αναπτυγμένες χώρες". Να αναφερθείτε στη σχέση μεταξύ συνθηκών διαβίωσης και προσδοκώμενης ζωής κατά το Μεσαίωνα και στη σχέση μεταξύ προσδόκιμου ορίου επιβίωσης και φτώχειας στη σημερινή εποχή

Α. Τι είναι η φτώχεια και σε ποιους τύπους κοινωνιών παρατηρείται το φαινόμενο της φτώχειας; 

Β. Να αναφερθείτε στη σχέση που υπάρχει μεταξύ φτώχειας, συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης και κατά κεφαλήν εισοδήματος ανάμεσα στις "λιγότερο αναπτυγμένες χώρες".

Γ. Να αναφερθείτε στη σχέση μεταξύ συνθηκών διαβίωσης και προσδοκώμενης ζωής κατά το Μεσαίωνα και στη σχέση μεταξύ προσδόκιμου ορίου επιβίωσης και φτώχειας στη σημερινή εποχή.

 

Απάντηση

A. Οι ανισότητες, η φτώχεια και η ανεργία είναι σύνθετα διεθνή φαινόμενα. Καθορίζονται από οικονομικούς παράγοντες (όπως η άνιση κατανομή του πλούτου), από πολιτικούς (όπως η ανισότητα στη φορολογία), από κοινωνικούς (όπως ο ρατσισμός, η προκατάληψη, η έλλειψη αλληλεγγύης, οι διακρίσεις, ο κοινωνικός αποκλεισμός) κ.ά. Τι είναι όμως η φτώχεια; Υπάρχει ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός της φτώχειας ή η σημασία της μεταβάλλεται ανάλογα με την κοινωνία και την ιστορική περίοδο στην οποία αναφερόμαστε; Η φτώχεια ως φαινόμενο υπήρχε πάντα σε όλους τους τύπους κοινωνιών (δουλοκτητικές, φεουδαρχικές ή καπιταλιστικές κοινωνίες). Αυτά που αλλάζουν είναι ο ορισμός της φτώχειας και ο τρόπος με τον οποίο μια κοινωνία την αντιμετωπίζει. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 118 σχολικού βιβλίου) 

 

 

Β.  Όταν αναφερόμαστε στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, συνήθως εννοούμε αυτές στις οποίες επικρατούν προβληματικές καταστάσεις, όπως φτώχεια, παιδική θνησιμότητα, ανύπαρκτες συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης, πολύ χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, εκτεταμένος αναλφαβητισμός κ.ά. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι χώρες αυτές αποτέλεσαν κατά το παρελθόν αντικείμενο αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης, ενώ οι παρούσες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες των χωρών αυτών (π.χ. δικτατορικά καθεστώτα) είναι παράγωγα της εκμετάλλευσης αυτής. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 36 σχολικού βιβλίου)

 

Γ. Η υποτέλεια αυτή του αγρότη αποτέλεσε τη βάση των φεουδαρχικών κοινωνιών της Δυτικής Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία κτλ.) και εκφράστηκε με την παροχή αφενός άμισθης υποχρεωτικής εργασίας (αγγαρεία) και αφετέρου φόρων (σε είδος, αλλά και σε χρήμα αργότερα) που καθιστούσαν τη ζωή του αγρότη δύσκολη. Εξαιτίας όλων αυτών των υποχρεώσεων, των επαχθών δεσμεύσεων και των φόρων που έπρεπε να δίνει ο αγρότης στο φεουδάρχη, συχνά ο πρώτος βρισκόταν κάτω από τα όρια της επιβίωσης. Η εξαθλίωση των αγροτικών πληθυσμών και στις δουλοκτητικές και στις φεουδαρχικές κοινωνίες εξηγεί και το μεγάλο αριθμό των πρόωρων θανάτων που χαρακτηρίζουν αυτές τις κοινωνίες. Οι άνθρωποι επομένως, σ’ αυτές τις κοινωνίες, είχαν μικρή προσδοκώμενη ζωή, δηλαδή μικρές πιθανότητες να φτάσουν σε κάποια μεγάλη ηλικία εξαιτίας των επιδημιών και των λιμών που προκαλούνταν από μια κακή σοδειά ή ακόμη εξαιτίας των άθλιων συνθηκών υγιεινής. Εξάλλου στις μικρές πιθανότητες για μεγάλη προσδοκώμενη ζωή οφειλόταν η υψηλή γεννητικότητα την εποχή εκείνη. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 32 σχολικού βιβλίου) 

H ανισότητα, η ανεργία και η φτώχεια θεωρούνται τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα, διότι μπορούν να επηρεάσουν την κοινωνική, εκπαιδευτική και επαγγελματική σταδιοδρομία των ανθρώπων. Οι άνθρωποι που χάνουν την εργασία τους μπορεί να εξαναγκαστούν σε μετανάστευση, ενώ συγχρόνως αποκλείονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο, διότι η θέση στην οποία έχουν περιπέσει επηρεάζει την ψυχολογία και την αυτο-εικόνα τους. Επιπλέον, η ανεργία και η φτώχεια συνδέονται άμεσα με την υγεία, την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο όριο επιβίωσης των ανθρώπων. (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 124 σχολικού βιβλίου) 

Ο άτλας της οικονομικής συνθετότητας από το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ

 

Τι εξήγαγε η Ελλάδα μεταξύ των ετών 2000 με 2018;

Ο άτλας της οικονομικής συνθετότητας

Μορφές Κοινωνικής Οργάνωσης: Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους

Ερωτήσεις της μορφής Σωστού – Λάθους. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν κυκλώνοντας το γράμμα Σ αν η πρόταση είναι σωστή ή το γράμμα Λ, αν η πρόταση είναι λανθασμένη.



1) Η Μακροκοινωνιολογία εστιάζει το ενδιαφέρον της στις σχέσεις των ατόμων στο πλαίσιο μιας κοινωνικής ομάδας. Σ Λ

2) Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των αγροτικών κοινωνιών είναι η μόνιμη εγκατάσταση του αγρότη καλλιεργητή σε ένα τόπο. Σ Λ



3) Η συστηματική καλλιέργεια του εδάφους στην οποία στηρίζεται η οικονομία μιας κοινωνίας δεν αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των αγροτικών κοινωνιών. Σ Λ


4) Οι δουλοκτητικές κοινωνίες είναι μια μορφή αγροτικών κοινωνιών. Σ Λ



5) Οι καλλιεργητές της γης στις αγροτικές δουλοκτητικές κοινωνίες θεωρούνται «εργαλεία» και «εξαρτήματα» της γης. Σ Λ



6) Στις φεουδαρχικές αγροτικές κοινωνίες ο αγρότης καλλιεργητής της γης υπόκειται σε ένα σύστημα ιδιόμορφων δεσμεύσεων με τη γη και τον ιδιοκτήτη της. Σ Λ



7) Η παροχή φόρων σε χρήμα, του αγρότη καλλιεργητή της γης, προς τον φεουδάρχη ήταν η μοναδική του υποχρέωση. Σ Λ



8) Στις αγροτικές κοινωνίες η προσδοκώμενη ζωή ήταν μικρή και για τον λόγο αυτό υπήρχε και χαμηλή γεννητικότητα. Σ Λ



9) Η αγορά υπό την ευρεία της έννοια, σημαίνει σχέσεις με τους άλλους. Σ Λ



10) Η μετάβαση από την φεουδαρχική στην βιομηχανική κοινωνία ήταν μια μακρά διαδικασία η οποία ξεκίνησε τον 10ο και 11ο αιώνα. Σ Λ



11) Κατά την διαδικασία μετάβασης από την φεουδαρχική στην βιομηχανική κοινωνία συμμετείχαν αγρότες που κατάφεραν να μετασχηματιστούν σε βιοτέχνες της υπαίθρου, οι οποίοι παρήγαγαν για την αγορά. Σ Λ



12) Οι πρώτες βιοτεχνίες οι οποίες δημιουργήθηκαν στην ύπαιθρο στα πλαίσια του φεουδαρχικού συστήματος, αποτέλεσαν το πρόπλασμα της μετέπειτα βιομηχανίας. Σ Λ



13) Οι συντεχνίες οργανώθηκαν στην ύπαιθρο.
Σ Λ



14) Οι συντεχνίες ήταν κλειστά συστήματα επαγγελματικών κατηγοριών που δεν επέτρεπαν την είσοδο σε καινούργιους επαγγελματίες. Σ Λ



15) Στις πόλεις ο κάτοχος κεφαλαίου που μπορούσε να καλύψει τα έξοδα της βιοτεχνίας αναλάμβανε και την διάθεση του προϊόντος στην αγορά. Σ Λ



16) Η γέννηση της μανιφακτούρας οφείλεται στον καταμερισμό του παραγωγικού έργου σε περισσότερα βιοτεχνικά εργαστήρια τα οποία όμως δεν εργάζονται για τον ίδιο έμπορο. Σ Λ



17) Η αγροτική παραγωγή στο πλαίσιο του καταμερισμού της εργασίας μπορούσε να συντηρήσει τους ανθρώπους που ζούσαν στις πόλεις. 

Σ Λ


18) Σύμφωνα με τον Χομπσμπάουμ η εργατική τάξη, το «παιδί της βιομηχανικής επανάστασης» εξαπλώθηκε στην Ευρώπη στη δεκαετία του 1840. Σ Λ



19) Η βιομηχανική επανάσταση περιλαμβάνει εκτός των άλλων και την μισθωτή εργασία. Σ Λ



20) Μισθωτή εργασία σημαίνει ότι ο εργάτης είναι ανεξάρτητος από τον εργοδότη του. Σ Λ



21) Η βιομηχανική επανάσταση είχε ως αποτέλεσμα και την δημιουργία μιας μεγάλης αγοράς που δεν εξαρτιόταν από την υπάρχουσα ζήτηση αλλά από την ικανότητα παραγωγής αγαθών. Σ Λ



22) Η αστικοποίηση ως φαινόμενο είναι χαρακτηριστικό της βιομηχανικής καπιταλιστικής κοινωνίας. Σ Λ



23) Η μεταβιομηχανική κοινωνία αξιοποιεί σε πολύ μεγάλο βαθμό την πληροφορία και την γνώση. Σ Λ



24) Η πληροφορία στα πλαίσια της μεταβιομηχανικής κοινωνίας είναι το κλειδί για την μεγαλύτερη ανάπτυξη, την αύξηση της παραγωγικότητας και για την ταχύτητα στην λήψη των αποφάσεων. Σ Λ



25) Η βιομηχανική και η μεταβιομηχανική κοινωνία έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά.
Σ Λ



26) Η μεταβιομηχανική κοινωνία οργανώθηκε και λειτούργησε γύρω από τον τομέα της γνώσης, ενώ η βιομηχανική κοινωνία λειτούργησε γύρω από την συσσώρευση του κεφαλαίου.
Σ Λ



27) Η βιομηχανική και μεταβιομηχανική κοινωνία εστιάζουν στο πανεπιστήμιο και στην γνώση.
Σ Λ



28) Στα πλαίσια της μεταβιομηχανικής κοινωνίας αναγνωρίστηκαν δικαιώματα διαφόρων κοινωνικών ομάδων και μειονοτήτων. Σ Λ



29) Οι όροι αναπτυγμένη κοινωνία και αναπτυσσόμενη είναι ταυτόσημοι και αναφέρονται στις ίδιες κοινωνίες με τον ίδιο βαθμό ανάπτυξης. Σ Λ



30) Στις λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνίες επικρατούν προβληματικές καταστάσεις.
Σ Λ



31) Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες κατά το παρελθόν αποτέλεσαν αντικείμενο αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης. Σ Λ



32) Οι χώρες του Πρώτου κόσμου χαρακτηρίζονται από την σχεδιασμένη οικονομία και την εκβιομηχάνιση. Σ Λ



33) Οι χώρες του Τρίτου κόσμου έχουν είτε ελεύθερη είτε κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία και έχουν υψηλό βαθμό εκβιομηχάνισης. Σ Λ



34) Οι χώρες του Τρίτου κόσμου διαφοροποιούνται μεταξύ τους και επομένως δεν αποτελούν ενιαίο σύνολο. Σ Λ



35) Η διάκριση των κοινωνιών σε «αναπτυγμένες» και «υποανάπτυκτες» είναι η σύγκλιση ή απόκλιση τους από τις αξίες και τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά πρότυπα των χωρών του Πρώτου Κόσμου. Σ Λ



36) Σύμφωνα με την θεωρία του εκσυγχρονισμού η εκπαίδευση έχει αιτιώδη σχέση με την οικονομική ανάπτυξη. Σ Λ



37) Η οικονομική ανάπτυξη σύμφωνα με την θεωρία του εκσυγχρονισμού μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την υψηλή ποιότητα της εκπαίδευσης. Σ Λ



38) Σύμφωνα με την θεωρία της εξάρτησης οι χώρες του Τρίτου Κόσμου αναπτύσσονται ανεξάρτητα από τις χώρες του Πρώτου Κόσμου. Σ Λ



39) Οι οικονομικά αναπτυγμένες χώρες, σύμφωνα με την θεωρία της εξάρτησης, λειτουργούν ως μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη η οποία αναφέρεται και ως «μητρόπολη».

Σ Λ



40) Οι χώρες της περιφέρειας, σύμφωνα με την θεωρία της εξάρτησης, παίζουν τον ρόλο της εργατικής τάξης που υφίσταται την εκμετάλλευση σε διεθνές επίπεδο. Σ Λ

 

 Αναδημοσίευση: stpefkidis.blogspot.com

Μικρο-Μακρο κοινωνιολογία

 Όταν μελετάμε το σύνολο των οικονομικών, των κοινωνικών και των πολιτικών σχέσεων μιας κοινωνίας, αναφερόμαστε στη μακροκοινωνιολογία. Αντίθετα, όταν εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στις σχέσεις των ατόμων στο πλαίσιο μιας κοινωνικής ομάδας όπως η οικογένεια, αναφερόμαστε στη μικροκοινωνιολογία. Η κοινωνική οργάνωση διαφοροποιείται στο χρόνο (ιστορικά), αλλά και στο χώρο (μεταξύ κοινωνιών) ανάλογα με τις ιδιαίτερες σχέσεις των κοινωνιών με το φυσικό περιβάλλον, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τον πολιτισμό και τις κοινωνικές αξίες.

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 31 σχολικού βιβλίου)

Η θεωρία της εξάρτησης

[Η] ανάπτυξη των κοινωνιών ταυτίζεται με την ενσωμάτωσή τους στη διεθνή αγορά και τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Οι θεμελιωτές της άποψης αυτής, που έγινε γνωστή ως θεωρία της εξάρτησης, υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη του καπιταλιστικού δυτικού κόσμου και η υπανάπτυξη του Τρίτου Κόσμου πρέπει να εξετάζονται από κοινού. Με άλλα λόγια, οι χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν αυτόνομα, επειδή προσδέθηκαν στο άρμα του καπιταλισμού με σχέση εξάρτησης. Έτσι, οι δυτικές χώρες εξελίχθηκαν σε καπιταλιστικές δυνάμεις όχι μόνο μέσα από την ιδιοποίηση της υπεραξίας των δικών τους εργατών, αλλά και μέσα από την ιδιοποίηση και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και των φθηνών εργατικών χεριών των χωρών του Τρίτου Kόσμου. Με αυτό τον τρόπο έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα στο οποίο οι αναπτυγμένες χώρες (Η.Π.Α., Ιαπωνία) λειτουργούν ως μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη (η οποία αναφέρεται ως «μητρόπολη», «κέντρο» ή «πυρήνας»), ενώ οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (οι οποίες αναφέρονται ως «περιφέρεια») παίζουν το ρόλο της εργατικής τάξης που υφίσταται την εκμετάλλευση σε διεθνές επίπεδο.  (Σελ. 38 σχολικού βιβλίου)

Ο Ε. Χομπσπάουμ για τη βιομηχανική επανάσταση

Eric Hobsbawm, 1917 - 2012

Μόνο στη δεκαετία του 1840 το προλεταριάτο, αυτό το παιδί της Βιομηχανικής Επανάστασης, και ο κομουνισμός που συνδεόταν τώρα με τα κοινωνικά της κινήματα — το φάσμα του Κομουνιστικού Μανιφέστου— εξαπλώθηκαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ακόμα και το όνομα της Βιομηχανικής Επανάστασης αντικατοπτρίζει τον σχετικά όψιμο αντίκτυπό της στην Ευρώπη. Η έννοια υπήρχε στη Βρετανία πριν από τη λέξη. Μόνο στη δεκαετία του 1820 Άγγλοι και Γάλλοι σοσιαλιστές —μια ομάδα που εμφανιζόταν για πρώτη φορά— επινόησαν τον όρο, προφανώς σε αναλογία με την πολιτική επανάσταση στη Γαλλία.

Παρ' όλα αυτά, είναι προτιμότερο να εξετάσουμε πρώτη τη Βιομηχανική Επανάσταση για δύο λόγους: αφενός γιατί πράγματι «ξέσπασε» —για να χρησιμοποιήσουμε έναν αμφισβητούμενο όρο— πριν καταληφθεί η Βαστίλλη, και αφετέρου γιατί χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να καταλάβουμε τους απρόσωπους αναβρασμούς της ιστορίας, που γέννησαν τους πιο περιφανείς άνδρες και τα πιο σημαντικά γεγονότα της περιόδου μας· δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον ανώμαλο, πολυσύνθετο χαρακτήρα του ρυθμού της.

Τι σημαίνει η φράση «η Βιομηχανική Επανάσταση ξέσπασε»; Σημαίνει ότι κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1780, και για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, λύθηκαν τα δεσμά της παραγωγικής δύναμης των ανθρώπινων κοινωνιών, που στο εξής μπόρεσαν να επιτύχουν τον συνεχή, ταχύ, και ως σήμερα απεριόριστο πολλαπλασιασμό ανθρώπων, αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό είναι σήμερα γνωστό στους οικονομολόγους ως «απογείωση για μια αυτοδύναμη ανάπτυξη». Καμία προηγούμενη κοινωνία δεν είχε κατορθώσει να ξεπεράσει τους περιορισμούς που επέβαλλαν στην παραγωγή η προβιομηχανική κοινωνική διάρθρωση, η ατελής επιστήμη και τεχνολογία και, επομένως, οι περιοδικοί κλονισμοί, ο λιμός και ο θάνατος. Η «απογείωση» δεν ήταν φυσικά ένα από τα φαινόμενα που, όπως οι σεισμοί και οι μεγάλοι μετεωρίτες, καταλαμβάνουν εξαπίνης τον μη τεχνολογικό κόσμο. Η προϊστορία της στην Ευρώπη μπορεί να αναχθεί πολύ παλιά, ανάλογα με τις προτιμήσεις του ιστορικού και τη συγκεκριμένη γκάμα των ενδιαφερόντων του, στο 1000 μ.Χ. περίπου, αν όχι και παλιότερα. Οι πρωιμότερες απόπειρες για μεγάλα άλματα —στον 13ο αιώνα, στον 16ο, στις τελευταίες δεκαετίες του 17ου— αδέξιες όπως οι πειραματισμοί που κάνουν τα μικρά παπάκια, εξωραΐστηκαν και ονομάστηκαν κι αυτές «βιομηχανική επανάσταση». Από τα μέσα του 18ου αιώνα η «φόρα» που έπαιρνε η οικονομία για να απογειωθεί ήταν τόσο ευδιάκριτη που παλαιότεροι ιστορικοί είχαν την τάση να χρονολογούν τη Βιομηχανική Επανάσταση στο 1760. Αλλά η προσεκτική έρευνα οδήγησε τους πιο πολλούς ειδικούς να επιλέξουν τη δεκαετία του 1780 και όχι του 1760 ως την πιο αποφασιστική, διότι τότε ήταν, απ' όσο μπορούμε να ξέρουμε, που όλοι οι σχετικοί στατιστικοί δείκτες άρχισαν να ανεβαίνουν απότομα, σχεδόν κατακόρυφα, και να σημειώνουν την «απογείωση». Η οικονομία, θα έλεγε κανείς, βρισκόταν εν πτήσει.

Το να ονομάσουμε αυτή τη διαδικασία «Βιομηχανική Επανάσταση» είναι και λογικό και σύμφωνο με μια εδραιωμένη παράδοση, μολονότι έναν καιρό έγινε μόδα ανάμεσα στους συντηρητικούς ιστορικούς —ίσως λόγω μιας κάποιας συστολής μπροστά σε εμπρηστικές έννοιες—να αρνούνται την ύπαρξή της και να χρησιμοποιούν αντ' αυτής κοινότοπους όρους όπως «επιταχυνόμενη εξέλιξη». Αν ο απότομος ποιοτικός και ριζικός μετασχηματισμός που πραγματοποιήθηκε γύρω στη δεκαετία του 1780 δεν ήταν επανάσταση, τότε η λέξη δεν έχει καμιά λογική έννοια. Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν πράγματι ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος. Το να ρωτήσει κανείς πότε «ολοκληρώθηκε» είναι ανόητο, διότι η ουσία της ήταν ότι έκτοτε η επαναστατική αλλαγή έγινε κανόνας. Άλλωστε συνεχίζεται ακόμη.

(Erik J. Hobsbawm, Η εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1992)

Ερωτήσεις Επανάληψης - Κεφάλαια 1 & 2

tiny.cc/erotiseis1kai2

Ερωτήσεις Επανάληψης Κεφάλαια 1 & 2

Για ποιο λόγοι στη μεταβιομηχανική κοινωνία οι κάτοχοι της γνώσης γίνονται πλουσιότεροι; Τι σημαίνει ο όρος «κοινωνία της πληροφορίας» και ποια η σχέση της κοινωνίας αυτής με την εκπαίδευση; Πώς οι τεχνολογικοί μετασχηματισμοί βοήθησαν στην καθιέρωση νέων εκπαιδευτικών διαδικασιών και πώς συνέβαλαν στην αμφισβήτηση του κλασικού τρόπου διδασκαλίας που βασίζεται στη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή;

Α. Για ποιο λόγοι στη μεταβιομηχανική κοινωνία οι κάτοχοι της γνώσης γίνονται πλουσιότεροι;

Β. Τι σημαίνει ο όρος «κοινωνία της πληροφορίας» και ποια η σχέση της κοινωνίας αυτής με την εκπαίδευση;

Γ. Πώς οι τεχνολογικοί μετασχηματισμοί βοήθησαν στην καθιέρωση νέων εκπαιδευτικών διαδικασιών και πώς συνέβαλαν στην αμφισβήτηση του κλασικού τρόπου διδασκαλίας που βασίζεται στη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή;

Απάντηση

Α. Αυτό που δείχνει τη μετάβαση από τη βιομηχανική στη μεταβιομηχανική κοινωνία είναι η παραγωγή και η αξιοποίηση της πληροφορίας και της γνώσης, οι οποίες με τη σειρά τους προκάλεσαν την αλματώδη ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών. Οι νέες τεχνολογίες (εξελιγμένοι υπολογιστές, ρομποτική, τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι) είναι τα επιτεύγματα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Σε αυτή την κοινωνία η πληροφορία δείχνει να είναι το «κλειδί» για τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, για την αύξηση της παραγωγικότητας και για την ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων. Δείχνει όμως να είναι το «κλειδί» και για σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διοίκησης αλλά και διαχείρισης των επιχειρήσεων, των οργανισμών κτλ. Γι’ αυτό το λόγο η συσσώρευση των πληροφοριών θεωρείται εξίσου σημαντική με τη συσσώρευση του κεφαλαίου, αφού, όσο η γνώση επεκτείνεται, τόσο οι κατέχοντες γίνονται πλουσιότεροι. (Σελ. 35 σχολικού βιβλίου)

Β. Ο όρος «κοινωνία της πληροφορίας» προέκυψε από την τεχνολογική ανάπτυξη των προηγμένων χωρών. Η κοινωνία της πληροφορίας χαρακτηρίζεται εκτός των άλλων, από τη δυνατότητα γρήγορης συλλογής, αξιοποίησης, επεξεργασίας και μετάδοσης μεγάλου όγκου πληροφοριών. Έτσι, ως σημαντικότερα προσόντα για τους πολίτες των προηγμένων κοινωνιών θεωρούνται η εφευρετικότητα και η δημιουργικότητα. Αυτά τα προσόντα δίνουν το όπλο της ανταγωνιστικότητας στους πολίτες, αλλά και στα κράτη. Σε ό,τι αφορά τον πολίτη, είναι φανερό ότι τα συγκεκριμένα προσόντα τον βοηθούν στη συνεχή επαγγελματική του εξέλιξη. Όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα των κρατών πολλοί θεωρούν ότι διεξάγεται ένας ιδιόμορφος «πόλεμος» ανάμεσά τους σχετικά με την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο αυτό να μπορεί να παράγει αξιοζήλευτη επιστημονική γνώση και να βοηθά τους νέους να λειτουργούν αποτελεσματικά σε μια «δικτυακή κοινωνία».

Έτσι στη σύγχρονη κοινωνία είναι προφανής η σύνδεση της εκπαίδευσης με την κοινωνία της πληροφορίας, γι’ αυτό και καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες να εξοπλιστούν τα σχολεία με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η εισαγωγή της πληροφορικής στα σχολεία έχει σκοπό να προωθήσει την εξοικείωση των μαθητών με τον Η/Υ, να βοηθήσει στη μάθηση άλλων γνωστικών αντικειμένων και να αποτελέσει εργαλείο για την αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν στη μαθησιακή διαδικασία κάνοντας προσιτές στο δάσκαλο και στο μαθητή, γνώσεις και πληροφορίες που παλαιότερα θα απαιτούσαν χρόνο για να αποκτηθούν. (Σελ. 102 σχολικού βιβλίου)

Γ. Αναμφισβήτητα, οι τεχνολογικοί μετασχηματισμοί βοήθησαν στην καθιέρωση νέων εκπαιδευτικών διαδικασιών και συστημάτων παροχής εκπαίδευσης, που εισάγουν καινούριες διδακτικές διαδικασίες, όπως είναι η εκπαίδευση από απόσταση (τηλεκπαίδευση). Η εκπαίδευση από απόσταση μειώνει τον άμεσο και προσωπικό χαρακτήρα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, ταυτόχρονα όμως καθιστά εφικτή τη σύνδεση των απομακρυσμένων περιοχών με τα αγαθά της εκπαίδευσης.

Ωστόσο, οι τεχνολογικοί αυτοί μετασχηματισμοί αφενός άλλαξαν την ίδια την εκπαιδευτική πράξη, αφού αμφισβητείται πια ο κλασικός τρόπος διδασκαλίας με επίκεντρο τη σχέση εκπαιδευτικού/μαθητή και αφετέρου καθιστούν απαραίτητη την αναπροσαρμογή της εκπαιδευτικής πράξης και τον προσανατολισμό της προς νέες μεθόδους μάθησης, στις οποίες κυρίαρχη θέση θα έχει η μηχανή και όχι ο άνθρωπος. (Σελ. 102-103 σχολικού βιβλίου)

Πώς διαμορφώνεται η «πάλη των τάξεων», σύμφωνα με τον Μαρξ, στο βιομηχανικό καπιταλιστικό σύστημα; Πώς εξελίσσεται αυτή η πάλη στη μεταβιομηχανική κοινωνία, σε σχέση με το συνδικαλιστικό κίνημα και τις διεκδικήσεις των κοινωνικών ομάδων; Πώς «εκφράζεται» η πάλη των τάξεων στη σχέση ανάμεσα στις αναπτυγμένες και τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, στο πλαίσιο του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος;

Α. Πώς διαμορφώνεται η «πάλη των τάξεων», σύμφωνα με τον Μαρξ, στο βιομηχανικό καπιταλιστικό σύστημα;

Β. Πώς εξελίσσεται αυτή η πάλη στη μεταβιομηχανική κοινωνία, σε σχέση με το συνδικαλιστικό κίνημα και τις διεκδικήσεις των κοινωνικών ομάδων; 

Γ. Πώς «εκφράζεται»  η πάλη των τάξεων στη σχέση ανάμεσα στις αναπτυγμένες και τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, στο πλαίσιο του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος;

 

Απάντηση 

Α. Οι θεωρητικοί της σχολής των συγκρούσεων ισχυρίζονται ότι οι συγκρούσεις στην κοινωνία είναι αναπόφευκτες λόγω της συνεχούς παραγωγής ανισοτήτων. Πηγή έμπνευσης των θεωρητικών αυτών ήταν ο Κ. Μαρξ, ο οποίος υποστήριξε ότι υπάρχει αμείωτος ανταγωνισμός μεταξύ της αστικής και της εργατικής τάξης. Ο ανταγωνισμός αυτός, χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. φέρνει σε αντιπαράθεση τους κατόχους των μέσων παραγωγής με τους προλετάριους, που στερούνται αυτά τα μέσα. Η αντιπαράθεση αυτή ή αλλιώς, πάλη των τάξεων, είναι, σύμφωνα με τον Μαρξ, ο μοχλός της ιστορίας. (σελ. 22 σχολικού βιβλίου)

Β. Είναι φανερό από τις μελέτες που αφορούν τα πρώτα βήματα της βιομηχανικής επανάστασης ότι η βιομηχανική κοινωνία χαρακτηρίζεται από τη σύγκρουση εργοδοτών και εργαζομένων. Η σύγκρουση αυτή, που οδήγησε στην ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος (με τη διατύπωση αιτημάτων που αφορούν το ύψος των ημερομισθίων, την ασφάλεια των εργαζομένων, αλλά και τις συνθήκες εργασίας), συνεχίζεται. Βέβαια το πλαίσιο των διεκδικήσεων έχει αλλάξει (π.χ. αλλαγές που επήλθαν στο εργασιακό περιβάλλον λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων), όμως και στη μεταβιομηχανική κοινωνία μπορούμε να μιλάμε για συγκρούσεις εργοδοτών και εργαζομένων. Επιπλέον, πρέπει να επισημανθεί ότι στη μεταβιομηχανική κοινωνία πολλαπλασιάστηκαν οι «φωνές» και οι διεκδικήσεις διάφορων κοινωνικών ομάδων ή μειονοτήτων (όπως π.χ. των γυναικών, των μεταναστών κ.ά.), οι οποίες οδήγησαν στην αναγνώριση συγκεκριμένων πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των ομάδων αυτών. (σελ. 36 σχολικού βιβλίου) 

Γ. Άλλοτε πάλι η ανάπτυξη των κοινωνιών ταυτίζεται με την ενσωμάτωσή τους στη διεθνή αγορά και τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Οι θεμελιωτές της άποψης αυτής, που έγινε γνωστή ως θεωρία της εξάρτησης, υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη του καπιταλιστικού δυτικού κόσμου και η υπανάπτυξη του Τρίτου Κόσμου πρέπει να εξετάζονται από κοινού. Με άλλα λόγια, οι χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν αυτόνομα, επειδή προσδέθηκαν στο άρμα του καπιταλισμού με σχέση εξάρτησης. Έτσι, οι δυτικές χώρες εξελίχθηκαν σε καπιταλιστικές δυνάμεις όχι μόνο μέσα από την ιδιοποίηση της υπεραξίας των δικών τους εργατών, αλλά και μέσα από την ιδιοποίηση και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και των φθηνών εργατικών χεριών των χωρών του Τρίτου Kόσμου. Με αυτό τον τρόπο έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα στο οποίο οι αναπτυγμένες χώρες (Η.Π.Α., Ιαπωνία) λειτουργούν ως μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη (η οποία αναφέρεται ως «μητρόπολη», «κέντρο» ή «πυρήνας»), ενώ οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (οι οποίες αναφέρονται ως «περιφέρεια») παίζουν το ρόλο της εργατικής τάξης που υφίσταται την εκμετάλλευση σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, παρά την οικονομική αλληλεξάρτηση των χωρών, οι ανισότητες μεγεθύνονται και δεν υπάρχει ένδειξη προς το παρόν ότι θα πάψουν να υφίστανται τα αντικρουόμενα συμφέροντα των κρατών. Ο περιορισμός των ανισοτήτων ανάμεσα στις χώρες αποτελεί μια πρόκληση για την παγκόσμια κοινωνία. (σελ. 38 σχολικού βιβλίου)

(ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Λουκία Τζανοπούλου christospatsos.wordpress.com)