Η σχολή του λειτουργισμού

 

Η σχολή του Λειτουργισμού: Μέρτον vs Πάρσονς...

Talcott Parsons by David Levine

Ο λειτουργισμός (ή φονξιοναλισμός) είναι μια θεωρητική προσέγγιση στην οποία εντάσσονται έργα των κλασικών (Α. Κοντ, Χ. Σπένσερ, Ε. Ντυρκέμ) αλλά και έργα μεταγενέστερων Αμερικανών κοινωνιολόγων (Τ. Πάρσονς, Ρ. Μέρτον). Η σχολή αυτή ονομάστηκε «λειτουργισμός» (ή «φονξιοναλισμός») εξαιτίας της έμφασης που έδωσε στις λειτουργίες (functions) των θεσμών. Κυριάρχησε ουσιαστικά άνευ αντιπάλου κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα [...]

Από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ο Πάρσονς (T. Parsons, 1902-1979) κυριάρχησε στην αγγλόφωνη κοινωνιολογία. Ο στοχασμός του περιστρέφεται γύρω από τη σχέση ατόμου-κοινωνίας. [...] Η κοινωνική ζωή είναι, σύμφωνα με τον Πάρσονς, ένα σύστημα, δηλαδή ένα πλέγμα διάφορων σχέσεων οι οποίες τείνουν προς τη σταθερότητα και την ισορροπία. Γι’ αυτό το λόγο η οργανωτική αρχή της θεωρίας του είναι η έννοια του συστήματος. [...]

Ο Μέρτον εξειδίκευσε ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο. Επισήμανε την ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών, ιδίως σε οικουμενικούς θεσμούς όπως είναι, για παράδειγμα, η οικογένεια, η οποία διαφοροποιείται στις διάφορες κοινωνίες ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της. 

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 21 σχολικού βιβλίου)

Παρόλο που και οι δυο εντάσσονται στην ίδια σχολή εντούτοις η προσέγγιση του Πάρσονς εστιάζει στην ανάλυση της κοινωνίας ως συνόλου, ως συστήματος ανεξάρτητα από χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς (ανεξάρτητα δηλαδή από το αν διαφοροποιούνται οι θεσμοί ανάλογα με την κοινωνία και την εξεταζόμενη ιστορική περίοδο), ενώ αντίθετα ο Μέρτον δίνει έμφαση στις διαφοροποιήσεις και στις συγκεκριμένες λειτουργίες που επιτελούν οι θεσμοί μέσα σε μια κοινωνία. 

Έτσι για παράδειγμα είναι διαφορετική όχι μόνο η μορφή της οικογένειας σε μια αγροτική κοινωνία (διευρυμένη οικογένεια) σε σχέση με το σύγχρονο αστικό περιβάλλον (πυρηνική οικογένεια), αλλά και η λειτουργία που επιτελεί σε κάθε περίπτωση: στην αγροτική κοινωνία τα άτομα αποδέχονται και αναπαράγουν τις αξίες της οικογένειας ενώ, στο παράδειγμα του αστικού περιβάλλοντος, τα άτομα τείνουν να διαφοροποιούνται από τις αξίες και τα πρότυπα της οικογένειας (εξατομίκευση).

Robert Merton

Επίσης, ο Μέρτον διακρίνει τις λειτουργίες των θεσμών σε έκδηλες και λανθάνουσες με σκοπό να δείξει τη διαφοροποίηση των λειτουργιών ακόμα και μέσα στον ίδιο θεσμό: 

Ο Μέρτον διακρίνει μεταξύ των έκδηλων και λανθανουσών λειτουργιών. Οι έκδηλες λειτουργίες είναι εκείνες που τις γνωρίζουν και τις επιδιώκουν οι συμμετέχοντες σε μια συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα. Ενώ οι λανθάνουσες λειτουργίες είναι τα μη προβλεπόμενα από τους συμμετέχοντες αποτελέσματα της δραστηριότητας αυτής. Για να εξηγήσει τη διαφορά αυτή, ο Μέρτον χρησιμοποιεί το παράδειγμα του χορού της βροχής των Ινδιάνων Χόπι στο Νέο Μεξικό. Οι Χόπι πιστεύουν ότι το τελετουργικό αυτό θα προκαλέσει τη βροχή που χρειάζονται για τα σπαρτά τους (έκδηλη λειτουργία). Αυτός είναι ο λόγος που οργανώνουν την τελετή και μετέχουν σε αυτήν. Ο χορός όμως της βροχής, παρατηρεί ο Μέρτον, χρησιμοποιώντας τη θεωρία του Ντυρκέμ για τη θρησκεία, έχει επίσης ως αποτέλεσμα να ενισχύει τη συνοχή της κοινωνίας (λανθάνουσα λειτουργία). Ένα σημαντικό μέρος της κοινωνιολογικής εξήγησης συνίσταται, σύμφωνα με τον Μέρτον, στην αποκάλυψη των λανθανουσών λειτουργιών των δραστηριοτήτων των θεσμών. (Α. Giddens, 2002:716).[Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου τομέας Ανθρωπιστικών Σπουδών, Τετράδιο Εργασίας και Έρευνας Μαθητή, σ. 16]

Παρότι επομένως και ο Πάρσονς και ο Μέρτον εκκινούν από τα ίδια αξιώματα και υιοθετούν τις ίδιες παραδοχές, ωστόσο ο Πάρσονς ήταν αυτός που διατύπωσε μια γενική θεωρία για τις σύγχρονες δυτικού τύπου κοινωνίες, ενώ ο Μέρτον παρέμεινε στα πλαίσια μιας εμπειρικά ελέγξιμης θεωρίας μέσης εμβέλειας. 

Δ. Λ.