Οικονομικά | Σχολικό Έτος 2025-2026

  

Σχολικό Εγχειρίδιο «Οικονομικά Α΄ Γενικού Λυκείου» των Μ. Ιωάννου-Σεργίου, Μ. Μάτση, Ν. Σάββα και Λ. Σταύρου-Παπαδοπούλου, έκδοση 2024, που διανέμεται στη Γ΄ τάξη Γυμνασίου.

Από την άνοδο στην πτώση: οι μεταβαλλόμενες δυναμικές μεταξύ παραγωγικότητας και κέρδους

Η ανάλυση της σχέσης μεταξύ παραγωγικότητας της εργασίας (labor productivity) και ποσοστού κέρδους (rate of profit) μπορεί να αποκαλύψει τη δυναμική μιας οικονομίας. Η σχέση αυτή αντανακλά το βαθμό στον οποίο οι παραγωγικές δραστηριότητες, σε κάθε καπιταλιστικό σχηματισμό, είναι σε θέση να δημιουργούν συνθήκες κερδοφορίας για τις επιχειρήσεις και συνθήκες ανάπτυξης σε μια οικονομία. Το βαθμό, επίσης, στον οποίο τόσο ο συντελεστής Εργασία, όσο και οι επενδύσεις σε πάγια περιουσιακά στοιχεία (σταθερό κεφάλαιο, μηχανήματα, υποδομές, τεχνολογία) χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά για την αύξηση της παραγωγής. 

Εν συντομία, εάν η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται, αλλά η κερδοφορία μειώνεται, οι επιχειρήσεις μπορεί να είναι απρόθυμες να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες γεγονός που, σωρευτικά, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία βραδύτερων ρυθμών ανάπτυξης σε μια οικονομία. Από την άλλη πλευρά, εάν η παραγωγικότητα μειώνεται (κάθε εργαζόμενος παράγει λιγότερη αξία), ενώ την ίδια στιγμή η κερδοφορία αυξάνεται τότε οι επιχειρήσεις μπορεί να βασίζονται σε χαμηλότερο κόστος εργασίας γεγονός το οποίο, μακροπρόθεσμα, δημιουργεί ζητήματα βιωσιμότητας σε μια οικονομία, όπως διεύρυνση ανισοτήτων και ασθενής ανάπτυξη. Σε κάθε περίπτωση, μια ευθύγραμμη σχέση μεταξύ των δυο αυτών όρων υποδηλώνει ευνοϊκές οικονομικές προοπτικές, ενώ η ύπαρξη αποκλίσεων μεταξύ τους σηματοδοτεί διαρθρωτικά ζητήματα που μπορεί να υπονομεύσουν την οικονομική ανάπτυξη. 

 

Το παρακάτω γράφημα απεικονίζει τις μεταβαλλόμενες δυναμικές της οικονομίας των ΗΠΑ από το 1955 έως και ένα χρόνο πριν το ξέσπασμα την πανδημίας covid, το 2019, αξιοποιώντας συνδυαστικά στοιχεία του Penn World Tables (rate of profit) [1] και του Total Economy Database (labor productivity) [2]. Η εξομάλυνση των στοιχείων, με τη χρήση ενός κυλιόμενου μέσου όρου (ΚΜΟ) 5 ετών (Μavr), βοηθά στην καλύτερη κατανόηση των μακροχρόνιων τάσεων, μειώνοντας τον αντίκτυπο των βραχυπρόθεσμων διακυμάνσεων των τιμών [3].

 

 

Συγκεκριμένα, από το 1955 έως περίπου τις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα στοιχεία αποτυπώνουν μια περίοδο ευθύγραμμης σχέσης μεταξύ παραγωγικότητας και κερδοφορίας: η παραγωγικότητα της εργασίας παρουσιάζει σταθερή αύξηση και το ποσοστό κέρδους παραμένει, επίσης, σχετικά υψηλό, με κάποιες μικρές διακυμάνσεις. Ωστόσο, από την περίοδο 1965 έως 1980 η σχέση μεταβάλλεται: η παραγωγικότητα της εργασίας αρχίζει να μένει στάσιμη αρχικά και να μειώνεται σημαντικά στη συνέχεια και το ποσοστό κέρδους παρουσιάζει απότομη πτώση. Αυτή η περίοδος συμπίπτει με τον στασιμοπληθωρισμό, τις πετρελαϊκές κρίσεις και την αύξηση του κόστους εργασίας. 

 

Η περίοδος 1980 έως περίπου το 2000, περίοδος της νεοφιλελεύθερης (απο)ρύθμισης, συνδέεται με αύξηση της παραγωγικότητας και σχετική ανάκαμψη του ποσοστού κέρδους. Σε κάθε περίπτωση, την περίοδο αυτή διευρύνεται το χάσμα μεταξύ παραγωγικότητας και κέρδους: η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται γρηγορότερα συγκριτικά με το ποσοστό κέρδους. Διάφοροι είναι οι λόγοι γύρω από αυτήν την εξέλιξη. Ενδεικτικά εδώ: αυτοματοποίηση παραγωγής, μείωση κόστους εργασίας και στροφής προς τη χρηματιστικοποίηση, τη μετατόπιση δηλαδή της εστίασης από τις παραγωγικές επενδύσεις στις αποδόσεις μερισμάτων.

 

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η ​​παραγωγικότητα της εργασίας και το ποσοστό κέρδους παρουσιάζουν πτώση. Η βραδύτερη ανάπτυξη της παραγωγικότητας αντανακλά, εν μέρει, μείωση των επενδύσεων σε ανθρώπινο δυναμικό, παραγωγικούς τομείς, ενώ η πτώση του ποσοστού κέρδους συνδέεται με την οικονομική κρίση του 2008 και τα αυξανόμενα κόστη παραγωγής. 

 

Παρόλα αυτά, τα μακροϊστορικά αυτά στοιχεία αποκαλύπτουν βαθύτερες τάσεις, οι οποίες αν ιδωθούν σε όλο τους το εύρος θέτουν ανθιστάμενα ερωτήματα για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του οικονομικού σχηματισμού των ΗΠΑ: αδυναμίες κατά τη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου και επανεπένδυσής του στην παραγωγή, δυσκολίες στην επέκταση της καινοτομίας και βελτίωσης της αποδοτικότητας μέσα από την ανάπτυξη των αλληλένδετων όρων που κινούν την ίδια την παραγωγική διαδικασία: Εργασία, Τεχνολογία, Πρώτες Ύλες, Κεφάλαιο.  

 

 Δ.Λ.

Σημειώσεις:

 

[1] Το κέρδος, εκφρασμένο σε ποσοστιαία βάση, αποτελεί το λόγο του οικονομικού πλεονάσματος μιας βιομηχανίας (ενός παραγωγικού κλάδου ή μιας οικονομίας) προς το απόθεμα των παγίων περιουσιακών της στοιχείων. Για τον τρόπο υπολογισμού βλ. Feenstra, R. C., Inklaar, R., & Timmer, M. P. (2015). The next generation of the Penn World Table (Version 10.0). University of Groningen. https://www.rug.nl/ggdc/productivity/pwt/

[2] Η παραγωγικότητα της εργασίας μετρά την ποσότητα των αγαθών και των υπηρεσιών που παράγονται από κάθε μέλος του εργατικού δυναμικού μιας οικονομίας: Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) ανά εργαζόμενο. Για τον τρόπο υπολογισμού από την TED βλ. The Conference Board, Total Economy Database: https://www.conference-board.org/data/economydatabase/ 

 

[3] Για παράδειγμα, αναφορικά με την παραγωγικότητα ο κυλιόμενος μέσος όρος πενταετίας 1,2 ποσοστιαίων μονάδων για το 2019 σημαίνει πως η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 1,2% τα προηγούμενα 5 χρόνια (2104-2019).

H εξέλιξη του μεριδίου ΗΠΑ και Κίνας στο παγκόσμιο ΑΕΠ με βάση τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας

Share of global GDP by country (US - China, 1980-2021 | WDI)

(Επεξεργασία: Δ.Λ.)

Οι διακυμάνσεις των τιμών των μετοχών μέσα από το διάγραμμα "κηροπήγιο"

Το χρηματιστήριο αποτελεί την κεντρική σκηνή για την αγοραπωλησία μετοχών επιτρέποντας σε εταιρείες να αντλούν κεφάλαια από την έκδοση αυτών των μετοχών. Κάθε μετοχή αντιπροσωπεύει ένα μέρος των περιουσιακών στοιχείων, των κερδών και των δικαιωμάτων ψήφου μιας εταιρείας, καθώς και των μεριδίων ιδιοκτησίας στα οποία διαιρείται το κεφάλαιο μιας ανώνυμης εταιρείας.

Οι τιμές των μετοχών επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως η απόδοση της εταιρείας συγκριτικά με τις ανταγωνίστριές της, οι τάσεις του κλάδου στον οποίο δραστηριοποιείται, οι οικονομικές συνθήκες και το γενικότερο επενδυτικό κλίμα. Σκοπός των επενδυτών (που μπορεί να είναι όχι μόνο φυσικά πρόσωπα, αλλά και άλλες εταιρείες, οργανισμοί ή ιδρύματα) είναι η αποκόμιση κερδών μέσα από την αγορά μετοχών σε χαμηλότερη τιμή και την πώλησή τους σε υψηλότερη από ότι τις αγόρασαν. Την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο ζημιών λόγω των διαρκών διακυμάνσεων των τιμών στην αγορά.

Πηγή: euretirio.com/diagramma-kiropigio-candlestick-chart

Ένα πολύ διαδεδομένο γράφημα απεικόνισης των διακυμάνσεων των τιμών των μετοχών που χρησιμοποιείται κατά κόρον στις τεχνικές αναλύσεις είναι το λεγόμενο «γράφημα κηροπήγιο» (candlestick chart). Το γράφημα αυτό αποτελείται από μεμονωμένα «κηροπήγια» που αντιπροσωπεύουν τις τιμές ανοίγματος, κλεισίματος, καθώς και τις υψηλές και χαμηλές τιμές μιας μετοχής. Το σώμα του «κηροπήγιου» χρωματίζεται (συνήθως) κόκκινο εάν η τιμή ανοίγματος είναι χαμηλότερη από την τιμή κλεισίματος, υποδηλώνοντας έτσι πτωτική ή αρνητική κίνηση της τιμής της μετοχής. Αντίθετα, εάν η τιμή ανοίγματος είναι υψηλότερη από την τιμή κλεισίματος, τότε το σώμα βάφεται πράσινο για να υποδηλώσει ανοδική κίνηση της τιμής. Οι γραμμές ή «φυτίλια» που εκτείνονται από το πάνω και το κάτω μέρος του σώματος αντιπροσωπεύουν τις υψηλές και τις χαμηλές τιμές μιας μετοχής για μια δεδομένη χρονική περίοδο (συνήθως ανά ημέρα).

Η ανάλυση της πορείας των τιμών παρέχει πολύτιμες πληροφορίες στους επενδυτές ακριβώς γιατί μπορεί να αποκαλύψει μοτίβα και τάσεις κατά την εξέλιξη των τιμών. Οι τάσεις αυτές είναι σε θέση να βοηθήσουν τόσο στην πρόβλεψη μελλοντικών τιμών και στη λήψη αποφάσεων για την πραγματοποίηση ή όχι μιας συναλλαγής, όσο και στην κατανόηση της γενικότερης κατάστασης που επικρατεί στην αγορά. Η παρακάτω μικρο-εφαρμογή (που βασίζεται σε δεδομένα του Yahoo Finance για τη γλώσσα R | Βιβλιοθήκη: quantmod | Επεξεργασία-Ανάπτυξη: Δ.Λ.) παρακολουθεί την εξέλιξη μεμονωμένων μετοχών του δείκτη S&P 500 επιλέγοντάς τες με το σύμβολό τους για χρονική περίοδο που μπορεί να παραμετροποιηθεί (εδώ της TESLA για την περίοδο από 2 Φεβρουαρίου έως 30 Μαϊου του 2023).

 

 

shinyapps.io

Εισαγωγή στην οικονομετρία με τη γλώσσα R

Christoph Hanck, Martin Arnold, Alexander Gerber, and Martin Schmelzer, Introduction to Econometrics with R, 2021

II. REITs Από την ανάκαμψη στην κρίση της πανδημίας covid-19 (2009-2020)

Το δεύτερο μέρος των σημειώσεων πάνω στην ιστορία του θεσμού των REITs καλύπτει, εν συντομία, την περίοδο μετά την κρίση του 2008 έως τις αρχές του 2020 [*]. (Για το πρώτο μέρος εδώ)     

~ * ~

Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρίση, πολλές εταιρείες REIT, προχώρησαν σε πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων με στόχο την απόκτηση ρευστότητας για την κάλυψη βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων και την αποπληρωμή χρεών ώστε να μειωθεί ο γενικός δείκτης μόχλευσης (Leverage Index). Την περίοδο αυτή, δημιουργούνται κοινοπραξίες για την κοινή ανάληψη κινδύνων (τάση που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται ειδικά για την αντιμετώπιση της κρίσης του 2008-09) και τη διανομή μερισμάτων. Η διαδικασία της ανάκαμψης, ωστόσο, προχώρησε με αργό αν και σταθερό ρυθμό από το 2010 κι έπειτα (Thomas, 2021, σ. 37). 

 

Wordcloud λέξεων με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στο #REITs (εβδομάδα 1-7/12/21) Επεξεργασία: Δ. Λ.

Με την είσοδο στη νέα δεκαετία ο κλάδος άρχισε να αναπτύσσεται και επεκτάθηκε σε νέους τομείς, όπως αγροκτήματα και τυχερά παίγνια. Το 2015 υπήρχαν ήδη πάνω από 300 REITs με συνολικό ενεργητικό μεγαλύτερο από 300 δις δολάρια. Επιπλέον, πολλές εξαγορές και συγχωνεύσεις έλαβαν χώρα, στη διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως η εξαγορά της DCT Industrial από την Prologis Inc. για 8,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018, η εξαγορά της MedEquities Realty από την Omega Healthcare για 600 εκατομμύρια δολάρια το 2019, η εξαγορά από την Healthcare Trust of America του ιατρικού κτιρίου του Duke Realty για 2,75 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017 ή η συγχώνευση μεταξύ της Simon Properties και της Taubman Centers που ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2020 (Thomas, 2021, σ. 38).

Η κρίση της πανδημίας του covid-19 στις αρχές του 2020 βρήκε τον τομέα των REITs σε καλύτερη κατάσταση συγκριτικά με το 2008-09. Από το 2009 έως το 2019 ο τομέας άντλησε περίπου 440 δισεκατομμύρια δολάρια σε μετοχικά κεφάλαια. Τα κεφάλαια αυτά, χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο στην αγορά νέων ακινήτων παρά στην αποπληρωμή χρεών, όπως συνέβη μια δεκαετία πριν (Schnure, 2020). Ως αποτέλεσμα, οι δείκτες μόχλευσης στο τέλος του 2019 βρέθηκαν στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Τα REITs επιμήκυναν, επίσης, τη λήξη των χρεών τους, από έναν σταθμισμένο μέσο όρο μικρότερο των 60 μηνών το 2008 σε 83 μήνες, ή σχεδόν επτά έτη, στο τέλος του 2019 (Schnure, 2020).

 

Σύγκριση αποτελεσμάτων sentiment analysis μεταξύ της περιόδου 1-7/12/21 (αριστερό γράφημα) και 23-29/01/23 (δεξιό γράφημα) με τη χρήση της βιβλιοθήκης Syuzhet. Επεξεργασία: Δ.Λ.

 

Παρόλα αυτά, τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης (social distancing) και του κλεισίματος της οικονομικής δραστηριότητας (lockdowns) στη διάρκεια της πανδημίας covid-19 έπληξαν πολλά REITs εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο αβεβαιότητας. Από τους τομείς εκείνους που δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα ήταν η ξενοδοχειακή βιομηχανία των ΗΠΑ, που το 2019 είχε καταγράψει υψηλές αποδόσεις. Με τις περισσότερες εγκαταστάσεις διαμονής να παραμένουν κλειστές για διαδοχικές εβδομάδες, τα REITs καταλυμάτων κατέγραψαν τις μεγαλύτερες ζημιές από κάθε άλλο τομέα ακινήτων. Παρότι οι μετοχές αυτές, από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 έως και πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, είχαν υψηλή ζήτηση, εντούτοις, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2020 και οι 18 εξ’ αυτών ανέστειλαν τα μερίσματά τους (Thomas, 2021, σ. 80).

Σύμφωνα με την ανάλυση, που παρουσίασε ο Akinsomi για την επίπτωση της πανδημίας covid-19 κατά το πρώτο τρίμηνο του 2020 στις αποδόσεις των REITs στις ΗΠΑ, οι μεγαλύτερες απώλειες σημειώθηκαν στα REITs καταλυμάτων/διαμονής (lodging REITs) με πτώση της τάξης του −45,81%, στα REITs λιανεμπορίου (retail REITs) (−41,16%) και στα REITs γραφείων (office REITs) (−22,63%). Από την άλλη πλευρά, τα REITs βάσεων δεδομένων (data centers REITs) υπήρξαν τα μοναδικά με θετικές αποδόσεις (της τάξης του +17,66%). Συνολικά, ωστόσο, τα περισσότερα REITs κατέγραψαν σημαντική πτώση της αξίας τους έως τον Μάιο του 2020 (Akinsomi, 2020, σσ. 19-24). 

Δ.Λ.

Σημείωση:

[*] Οι εικόνες που πλαισιώνουν το κείμενο προέρχονται από κειμενική ανάλυση συναισθημάτων (sentiment analysis, SA - επεξεργασία Δ. Λ.) ενός μικρού δείγματος 200 tweets από το hashtag #REITs, που αποτελεί τόπο ανταλλαγής απόψεων χρηστών του Twitter γύρω από τα REITs. Περίοδος άντλησης των στοιχείων η εβδομάδα από 1 έως 7 Δεκεμβρίου του 2021. Νέα στοιχεία αντλήθηκαν, για λόγους σύγκρισης, την εβδομάδα 23 έως 29 Ιανουαρίου του 2023. Χρησιμοποιήθηκε η γλώσσα R και οι βιβλιοθήκες rtweet (για τον εντοπισμό των tweets) και Syuzhet (για την κειμενική επεξεργασία των tweets, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα re-tweets). Το όνομα «Syuzhet» προέρχεται από τους Ρώσους φορμαλιστές Victor Shklovsky και Vladimir Propp που χώρισαν την αφήγηση σε δύο μέρη: «fabula» και «syuzhet». Το «syuzhet» αναφέρεται στην τεχνική της αφήγησης, ενώ το «fabula» στη χρονολογική σειρά των γεγονότων. (Βλ. σχετικά εδώ). 

 

Αναφορές

 

Akinsomi, O. (2020), “How resilient are REITs to a pandemic? The COVID-19 effect”, Journal of Property Investment & Finance – τχ. 39/2020, 1, σσ. 19-24.

Schnure, C. (2020), “The outlook for REITs During the COVID-19 Crisis”, https://www.reit.com/news/blog/market-commentary/the-outlook-for-reits-during-the-covid-19-crisis 

 

Thomas, B. (2021), The Intelligent REIT Investor Guide, John Wiley & Sons, NJ, USA.