Κλιματική αλλαγή και εισοδηματικές ανισότητες: δίδυμες κρίσεις

Η διόγκωση των εισοδηματικών ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο και η κλιματική αλλαγή αποτελούν τις δίδυμες κρίσεις του καιρού μας. Μια έκθεση από τη μη κυβερνητική οργάνωση Oxfam, με στοιχεία από το Ινστιτούτο Περιβάλλοντος της Στοκχόλμης (SEI), που είδε πριν λίγο καιρό (11/2023) το φως της δημοσιότητας επιχειρεί να αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο οι κρίσεις αυτές συνδέονται και οδηγούν η μία στην άλλη.

Παρότι, οι ευθύνες των πολυεθνικών ομίλων (και ειδικά των εταιρειών ορυκτών καυσίμων) στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής έχει αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης [1], λίγη είναι η έρευνα που έχει διενεργηθεί αναφορικά με τη συμβολή του εισοδηματικά πιο πλούσιου 1% του πλανήτη στην κλιματική αλλαγή όχι μόνο μέσα από επενδύσεις σε βιομηχανίες με υψηλό αποτύπωμα άνθρακα, αλλά και μέσω του πολυτελούς και ρυπογόνου τρόπου ζωής και κατανάλωσης.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τα ευρήματα της έκθεσης, το 1% των πιο πλούσιων ανθρώπων του κόσμου ευθύνεται για το 16% των παγκόσμιων εκπομπών, εξαιτίας του τρόπου ζωής του. Για το έτος 2019, το πλουσιότερο 1% [2], (δηλαδή 77 εκατομμύρια άνθρωποι) εξέπεμπε ποσότητα αερίων του θερμοκηπίου ίση με αυτή που εξέπεμπε το φτωχότερο 66% (που αντιστοιχούσε σε 5,11 δισ. ανθρώπους).

Στο παρακάτω γράφημα αποτυπώνεται η κατανομή των εκπομπών του διοξειδίου μέσω της κατανάλωσης για διάφορες εισοδηματικές κατηγορίες, με το εκτιμώμενο αποτύπωμα για το πλουσιότερο 10% -που περιλαμβάνει 770 εκατομμύρια ανθρώπους (εισοδηματικό όριο τις 41.000 δολάρια, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης και μέσο εισόδημα τις 91.000 δολάρια)- να είναι της τάξης του 49,8% του συνόλου (ή 18,5 γιγατόνους διοξειδίου του άνθρακα).  

 

Σημειώσεις:

[1] Βλ. 1982 Memo to Exxon Management about CO2 Greenhouse Effect. Επίσης, The Carbon Major Report, 2017. Βλ. το σχετικό σχολιασμό εδώ. 

[2] Το εισοδηματικό όριο (threshold) για να συμπεριληφθεί κάποιος στο 1% των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (PPP) υπολογίστηκε στις 140.000 δολάρια.

Ο φόρος ζωής της ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί σοβαρή απειλή για το προσδόκιμο ζωής (life expectancy) παγκοσμίως. Μια έκθεση για το Δείκτη Ποιότητας Ζωής του Αέρα (AQLI, 2023), που παρουσιάστηκε πριν λίγο καιρό, αποκάλυψε τις εντυπωσιακές συνέπειες στο προσδόκιμο ζωής που θα είχε μια μείωση της παγκόσμιας ατμοσφαιρικής ρύπανσης [1]. Με βάση τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), μια σημαντική μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και των υπόλοιπων βλαβερών αέριων σωματιδίων θα μπορούσε να επεκτείνει το μέσο προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων κατά 2,3 χρόνια παγκοσμίως. 

 

Ωστόσο, η επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης διαφέρει από περιοχή σε περιοχή του πλανήτη. Αν περιοριστούμε εδώ, στη Γηραιά Ήπειρο, τα πορίσματα της έκθεσης αναδεικνύουν ορισμένες ενδιαφέρουσες πτυχές του θέματος. Οι κάτοικοι της Ανατολικής Ευρώπης είναι αυτοί που αναπνέουν τον πιο μολυσμένο αέρα συγκριτικά με τους δυτικούς ομολόγους τους, γεγονός που αποτελεί έναν από τους παράγοντες στον οποίο οφείλεται και η χαμηλότερη μέση διάρκεια ζωής στην περιοχή αυτή της Ηπείρου. Όπως επισημαίνει η έκθεση, αν στην Ανατολική Ευρώπη βελτιωθεί η ποιότητα του αέρα που εισπνέουν οι πολίτες της, τότε το προσδόκιμο ζωής στην περιοχή αυτή θα μπορούσε να αυξηθεί κατά περίπου 7,2 επιπλέον μήνες ζωής.

Το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε σημαντική μείωση του ετήσιου προτύπου ρύπανσης PM2,5 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο τη μείωση του από τα 25 μg ανά κυβικό μέτρο αέρα στα 10 μg έως το 2030. Τα περισσότερα όμως κράτη μέλη της, επί του παρόντος, υπερβαίνουν αυτό το προτεινόμενο πρότυπο, με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη να αποτελεί την πιο μολυσμένη χώρα σε όλη την Ευρώπη.

Η έκθεση, τέλος, καταγράφει θύλακες υψηλής ατμοσφαιρικής ρύπανσης και σε άλλες περιοχές, όπως η κοιλάδα του Πο στην Ιταλία -με το Μιλάνο να αποτελεί την πιο μολυσμένη πόλη της Δυτικής Ευρώπης. Στο Μιλάνο, μια μείωση της σωματιδιακής ρύπανσης με βάση τις οδηγίες του ΠΟΥ, μεταφράζεται σε αύξηση περίπου 1,6 χρόνων στο προσδόκιμο ζωής. Παρόλα αυτά, ο συντονισμός των δράσεων προς αυτήν την κατεύθυνση δε δείχνει να αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις του πλανήτη, ενόσω η γεωπολιτική αβεβαιότητα εντείνεται βαθαίνοντας διαιρέσεις και οξύνοντας ανταγωνισμούς σε όλα τα επίπεδα. 

 

Δ.Λ.

 

Σημείωση: 

[1] Παρότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αποτελούν σημαντικό παράγοντα ατμοσφαιρικής ρύπανσης (που συμβάλλει επιπλέον στην κλιματική αλλαγή), εντούτοις η ποιότητα του αέρα επηρεάζεται από ένα ευρύ φάσμα ρύπων. Για μια κατάταξη των ευρωπαϊκών χωρών με βάση τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που παράγουν, όπως συζητήθηκε στο μάθημα μεθοδολογίας βλ. εδώ.

Καμένες εκτάσεις σε χώρες της Νότιας Ευρώπης (1980-2021)

Ανισότητες πρόσβασης σε χώρους πρασίνου στην Ευρώπη

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ | 2018), τα δέντρα καλύπτουν  κατά μέσο όρο περίπου το 35 τοις εκατό της γης ανάμεσα σε 37 ευρωπαϊκές πόλεις, όταν τις κοιτάμε από ψηλά. Πάρκα, δεντρόφυτοι δρόμοι και όχθες ποταμών διατηρούν τη θερμοκρασία σε χαμηλά επίπεδα σε περιόδους έντονης ηλιοφάνειας, ενώ χώροι πρασίνου συμβάλλουν στη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα βελτιώνοντας την ποιότητα του αέρα.

Ωστόσο, η δυνατότητα πρόσβασης σε χώρους πρασίνου δεν είναι ισότιμα κατανεμημένη ανάμεσα σε όλους τους κατοίκους των ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Αν το Όσλο έχει το μεγαλύτερο μερίδιο πρασίνου με 77 τοις εκατό σε συνολικές πράσινες υποδομές [1], ακολουθούμενο από την κροατική πρωτεύουσα, Ζάγκρεμπ (72 τοις εκατό) και την πρωτεύουσα της Σλοβενίας, Λιουμπλιάνα με 67 τοις εκατό, εντούτοις σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες όπως αυτές της Λευκωσίας, της Αθήνας, της Βαλέτα (Μάλτα) το πράσινο σπανίζει -με τα δέντρα να καλύπτουν μόλις τα δυο δέκατα ή και λιγότερο της συνολικής αστικής επιφάνειας [2].

 

Η πυραμίδα των ανισοτήτων κάνει την εμφάνισή της μέσα από τη συγκριτική εξέταση των ευρωπαϊκών πόλεων, με τις πόλεις της βόρειας Ευρώπης να έχουν, σε γενικές γραμμές, περισσότερους χώρους πρασίνου συγκριτικά με αυτές της νότιας. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με την έρευνα του ΕΟΠ, η πρόσβαση σε χώρους πρασίνου αναδεικνύει οικονομικές και δημογραφικές ανισότητες ακόμα και στο εσωτερικό των ίδιων των ευρωπαϊκών πόλεων, με τους χώρους πρασίνου να είναι λιγότερο διαθέσιμοι σε αστικές περιοχές χαμηλότερου κοινωνικο-οικονομικού στάτους από ό,τι σε γειτονιές υψηλότερου. 

 

Στο παρακάτω γράφημα παρατηρούμε, πέρα από συγκριτικά στοιχεία για τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες στοιχεία, επίσης, για τη δενδροφύτευση ανάμεσα στις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις (βλ. λεπτομέρειες εδώ). Οι ελληνικές πόλεις έχουν ταξινομηθεί με βάση το ποσοστό δενδροφύτευσης και την έκταση που καταλαμβάνουν, με τη Λάρισα και την Αθήνα να καλύπτονται από δέντρα σε ποσοστό μόλις 10 και 23 τοις εκατό αντίστοιχα.

Με την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών πόλεων να βρίσκεται κάτω και πολύ κάτω από το μέσο όρο (34,8%) δεντροφύτευσης ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (Στοιχεία για το ποσοστό δεντροφύτευσης ανάμεσα 786 πόλεις της Ευρώπης περιλαμβάνονται εδώ) και με αρκετές από αυτές να διαθέτουν συνολικά λίγες πράσινες υποδομές γίνεται φανερή η ανετοιμότητα αντιμετωπίσης των ακραία υψηλών θερμοκρασιών που έχουν ήδη αρχίσει να σημειώνονται κατά τους θερινούς μήνες εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, την ίδια στιγμή που τα ουσιαστικότερα μέτρα συλλογικής αντιμετώπισης του ζητήματος παραπέμπτονται χρονικά στο μέλλον. 

 

Σημειώσεις:

[1] Οι συνολικές πράσινες υποδομές περιλαμβάνουν όχι μόνο δημόσιους χώρους πρασίνου όπως π.χ. πάρκα, δέντρα σε δρόμους, σιντριβάνια και υγροτόπους, αλλά και ιδιωτικούς χώρους πρασίνου όπως πχ. κήποι. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος οι συνολικές πράσινες υποδομές αποτελούσαν, κατά μέσο όρο, το 42% της έκτασης της γης ανάμεσα σε 38 ευρωπαϊκές πόλεις για το 2018.

[2] Παρότι, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του ΕΟΠ, όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση, σε τετραγωνικά χιλιόμετρα, μιας πόλης τόσο περισσότερο πράσινο διαθέτει, εντούτοις κάτι τέτοιο δεν είναι πάντοτε ο κανόνας: η ύπαρξη ευρωπαϊκών πόλεων με λιγοστό πράσινο αποτελεί πραγματικότητα σε πολλές περιπτώσεις. Ορισμένα συγκεντρωτικά στοιχεία γύρω από την κατανομή των δεδομένων και τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ έκτασης και δεντροφύτευσης εδώ).

Διερευνώντας τη στάση των ευρωπαίων πολιτών απέναντι στο περιβάλλον

Η ατμοσφαιρική ρύπανση σε συνδυασμό με το πρόβλημα των αποβλήτων (47,2% και 43,2% αντίστοιχα) αξιολογούνται ως τα πιο σοβαρά περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες της Ε.Ε. στη χώρα προέλευσής τους, με βάση τα δεδομένα από την Ειδική Έρευνα του Ευρωβαρόμετρου 88.1, η οποία διεξήχθη μεταξύ 23 Σεπτεμβρίου και 2 Οκτωβρίου 2017 σε δείγμα 27.881 πολιτών των 28 κρατών-μελών (βλ. επίσης τη σχετική μελέτη στην οποία βασίστηκε, εν μέρει, η παρουσίαση του μαθήματος). Οι ερωτηθέντες από τη Μάλτα, τη Βουλγαρία, την Πολωνία, το Βέλγιο και τη Γαλλία αντιλαμβάνονται την ατμοσφαιρική ρύπανση ως το σημαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα της χώρας τους, ενώ πολίτες από τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, αναδεικνύουν ως πρώτιστο πρόβλημα τις υψηλές συγκεντρώσεις βιομηχανικών αποβλήτων. (Πλήρη στοιχεία: Γράφημα 1).

Γράφημα 1 

Από την άλλη πλευρά, ερωτηθέντες από χώρες όπως οι: Δανία, Μάλτα, Σουηδία, Ολλανδία θεωρούν σε ποσοστό πάνω του 50% πως το περιβάλλον πρέπει να αποτελεί αξία στην κοινωνία και να δοθεί έμφαση στην προστασία του (Γράφημα 2), 

Γράφημα 2

ενώ πολίτες από τη Σλοβενία, τη Γαλλία, την Ισπανία σε ποσοστό πάνω του 85%, με  πρώτη την Ελλάδα με ποσοστό 94,3%, θεωρούν πως  οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν ενδιαφέρονται αρκετά για την προστασία του περιβάλλοντος (Γράφημα 3).

Γράφημα 3

 

Ποιοι είναι, ωστόσο, οι παράγοντες εκείνοι που συμβάλλουν στον προσδιορισμό της στάσης των ευρωπαίων πολιτών απέναντι στα προβλήματα που αντιμετωπίζει το περιβάλλον;

 

Ένα μοντέλο γραμμικής παλινδρόμησης, η κατασκευή του οποίου βασίστηκε στα ποιοτικά στοιχεία που έφερε στο φως η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να διερευνηθούν πρώτες απαντήσεις στο ερώτημα αυτό και να ελεγχθούν πιθανοί μεμονωμένοι παράγοντες που επηρεάζουν την υποκειμενική στάση των πολιτών απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Επίσης, ένα μοντέλο παραγοντικής ανάλυσης συνέβαλε στη δημιουργία κάποιων βασικών παραγόντων (μέσα από τη διερεύνηση πέντε διαφορετικών μεταβλητών όπως προέκυψαν από το ερωτηματολόγιο της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου 88.1), που εξετάζουν τη στάση απέναντι στο περιβάλλον των ευρωπαίων πολιτών.

Πιο αναλυτικά, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, αν και υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που προσδιορίζουν την υποκειμενική στάση απέναντι στο περιβάλλον που μπορούν να ανακτηθούν μέσω της ανάλυσης κυρίων συνιστωσών (PCA), εντούτοις λήφθηκε υπόψη μόνο ο πρώτος, λόγω του ότι είναι ο μοναδικός με ιδιοτιμή μεγαλύτερη του 1.0, καταγράφοντας το μεγαλύτερο μέρος της μεταβλητότητας από το σύνολο των πέντε μεταβλητών εισόδου που χρησιμοποιήθηκαν.

PCA
Component	Eigenvalue
	Total	Cumulative %
1	1,718	34,368
2	0,935
3	0,868
4	0,764
5	0,714

 

Πίνακας 1

Από τις πέντε μεταβλητές διερεύνησης της στάσης απέναντι στο περιβάλλον («αποφυγή χρήσης σακούλων μιας χρήσης τους τελευταίους έξι μήνες», «μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης τους τελευταίους έξι μήνες», «μείωση υπερσυσκευασιών τους τελευταίους έξι μήνες», «διαχωρισμός αποβλήτων τους τελευταίους έξι μήνες» και «αντικατάσταση συσκευών τους τελευταίους 12 μήνες») προέκυψε ένας παράγοντας που ονομάστηκε «περιβαλλοντικός παράγοντας», ο οποίος εξηγεί το 34,3% της διακύμανσης της θετικής στάσης απέναντι στο περιβάλλον. (Πίνακας 1).

Παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 2) οι μεταβλητές του μοντέλου με τις φορτώσεις στον παράγοντα 1.

Προκειμένου να μειωθούν οι επιβλαβείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχετε κάνει κάτι από τα παρακάτω τα τελευταία περίπου δύο χρόνια;	Παράγοντας 1
Αποφυγή χρήσης σακούλας μιας χρήσης τους τελευταίους έξι μήνες	0,662
Μείωση ενεργειακής κατανάλωσης τους τελευταίους έξι μήνες	0,632
Αντικατάσταση συσκευών τους τελευταίους δώδεκα μήνες	0,570
Μείωση υπερσυσκευασιών τους τελευταίους έξι μήνες	0,536
Διαχωρισμός αποβλήτων τους τελευταίους έξι μήνες	0,518

Πίνακας 2

Στο μοντέλο της ανάλυσης παλινδρόμησης, που όπως αναφέρθηκε χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό πιθανών παραγόντων που επηρεάζουν την εκδήλωση ενδιαφέροντος προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα, συμπεριλάβαμε μεταβλητές που σχετίζονται με τις πολιτικές προτιμήσεις των ερωτηθέντων, καθώς και το ενδιαφέρον τους για τα ευρωπαϊκά πολιτικά ζητήματα -υποθέτωντας πως σχετίζονται με την εκδήλωση ενδιαφέροντος για το περιβάλλον. Επιπλέον, συμπεριλάβαμε στην ανάλυση τόσο δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά (ηλικία, φύλο, τόπος διαμονής, εκπαίδευση και επιλεγμένα επαγγέλματα), όσο και μεταβλητές που αποτυπώνουν την ατομική ευημερία ενός ερωτώμενου/ης μέσα από ερωτήσεις ικανοποίησης από τη ζωή, καθώς και μεταβλητές που λαμβάνουν υπόψη την άμεση οικονομική του/της κατάσταση. Τέλος, τα μέσα ενημέρωσης που χρησιμοποιούν οι πολίτες (τηλεόραση, κοινωνικά δίκτυα) επίσης θεωρήθηκε ότι μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση ενδιαφέροντος προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Όλες οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση παλινδρόμησης περιγράφονται λεπτομερέστερα στον Πίνακα 3:

Μεταβλητή	Περιγραφή
Στάση απέναντι στο περιβάλλον (Παράγοντας)	Ο παράγοντας που προσδιορίζει την υποκειμενική στάση απέναντι στο περιβάλλον που εξήχθη από την ανάλυση κυρίων συνιστωσών.
Φύλο	Το φύλο των ερωτώμενων
Ηλικία	Η ηλικία των ερωτώμενων
Εκπαίδευση σε έτη	Εκπαιδευτικό επίπεδο ερωτώμενων
Τόπος	Η περιοχή διαμονής των ερωτώμενων (αγροτική/ ημι-αστική, αστική)
Πολιτικό ενδιαφέρον	Πολιτικό ενδιαφέρον για ευρωπαϊκά ζητήματα
Πολιτική τοποθέτηση	Περιλαμβάνει τον αυτοπροσδιορισμό των ερωτώμενων στο πολιτικό φάσμα (Δεξιά, Κέντρο, Αριστερά)
Ανεργία	Περιλαμβάνει ερωτώμενους/ες που τη στιγμή της έρευνας δήλωσαν άνεργοι/ες
Βαθμός ικανοποίησης από την ζωή	Το αίσθημα ικανοποίησης συνολικά από την ζωή
Οικονομικές δυσκολίες	Ερωτώμενοι που αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην πληρωμή των λογαριασμών τους
Παρακολούθηση τηλεόρασης	Ερωτώμενοι που χρησιμοποιούν ως κύρια πηγή ενημέρωσης (καθημερινά) την τηλεόραση
Χρήση Κοινωνικών δικτύων	Ερωτώμενοι που χρησιμοποιούν ως κύρια πηγή ενημέρωσης (καθημερινά) τα κοινωνικά δίκτυα (facebook, twitter κτλ)

 Πίνακας 3

 

Τα περιληπτικά αποτελέσματα, που παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 4) και που θα σχολιαστούν σύντομα εδώ, εντοπίζουν αρκετούς στατιστικά σημαντικούς παράγοντες με πιθανή επίδραση στην εκδήλωση ενδιαφέροντος για περιβαλλοντικά ζητήματα.

Ανεξάρτητες Μεταβλητές	Στάση απέναντι στο περιβάλλον (Περιβαλλοντικός Παράγοντας)
Φύλο: Γυναίκα	3,7885E-14*** (0,135)
Ηλικία	1,3839E-10*** (0,426)
Εκπαίδευση σε έτη	4,910481263458E-08*** (0,266)
Αγροτική περιοχή	0,601 (0,010)
Ανεργία	0,806 (0,010)
Πολιτικό ενδιαφέρον	2,44686681134016E-87*** (0,386)
Πολιτική τοποθέτηση: Δεξιός/α	5,39589516070007E-15*** (-0,139)
Πολιτική τοποθέτηση: Κεντρώος/α	1,3958-15*** (0,139)
Πολιτική τοποθέτηση: Αριστερός/η	4,7894E-15*** (0,139)
Βαθμός ικανοποίησης από την ζωή	1,31383897916508E-17*** (0,225)
Οικονομικές δυσκολίες	6,1492901540993E-43*** (-0,283)
Παρακολούθηση τηλεόρασης	5,36201581273218E-10*** (-0,151)
Χρήση Κοινωνικών δικτύων	5,24404879552876E-26*** (0,216)
R2	0,20

Σημ: * / ** / *** επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας 10% / 5% / 1% αντίστοιχα.

N = 12.054

Πίνακας 4

Τα αποτελέσματα της ανάλυσης σκιαγραφούν ένα γενικό προφίλ όσων εκδηλώνουν ενδιαφέρον, στην καθημερινότητά τους, για τα περιβαλλοντικά ζητήματα με βάση το δείγμα των 12.054 ερωτώμενων της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, οι γυναίκες δείχνουν να υιοθετούν περισσότερο φιλική προς το περιβάλλον στάση συγκριτικά με τους άνδρες του δείγματος. Επίσης, ο θετικός συντελεστής τόσο στη μεταβλητή της ηλικίας του/της ερωτώμενου/ης, όσο και στο δείκτη του εκπαιδευτικού επιπέδου δείχνει πως η θετική στάση απέναντι στα περιβαλλοντικά προβλήματα σχετίζεται με το υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και την ηλικία. Από την άλλη πλευρά, η εκδήλωση πολιτικού ενδιαφέροντος για τα ευρωπαϊκά ζητήματα που επιδεικνύουν οι ερωτηθέντες δείχνει να επηρεάζει την περιβαλλοντική τους στάση σε καθημερινό επίπεδο. Αντίθετα, ερωτηθέντες που δήλωσαν δεξιό πολιτικό προσανατολισμό τείνουν να επιδεικνύουν μικρότερο ενδιαφέρον προς περιβαλλοντικά ζητήματα σε αντίθεση με κεντρώους και αριστερούς ερωτώμενους/ες (Πίνακας 4).

Η διαμονή των ερωτώμενων σε αγροτικές περιοχές δε φαίνεται να αποτελεί από μόνη της σημαντικό παράγοντα στην εκδήλωση θετικής προς το περιβαλλον στάσης (δε βρέθηκε κάτι αντίστοιχο όταν επαναλάβαμε την ανάλυση προσθέτωντας ως τόπο διαμονής τα αστικά ή τα ημιαστικά κέντρα). Από την άλλη πλευρά, τα οικονομικά προβλήματα φαίνεται να μειώνουν σημαντικά το επίπεδο της φιλικής προς το περιβάλλον συμπεριφοράς. Ορισμένες, εξάλλου, από τις φιλικές προς το περιβάλλον δραστηριότητες, όπως η απόκτηση ενεργειακού εξοπλισμού ή συσκευών, προϋποθέτουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο οικονομικής διαβίωσης, ενώ από την άλλη πλευρά η ατομική ευημερία (όπως αποτυπώνεται από το βαθμό ικανοποίησης των ερωτηθέντων από την ζωή τους) σχετίζεται θετικά με φιλικές προς το περιβάλλον δραστηριότητες στην καθημερινότητα. Ο τρόπος ενημέρωσης, επίσης, συνδέεται με την εκδήλωση θετικής στάσης απέναντι στο περιβάλλον. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκε θετική σχέση μεταξύ της χρήσης κοινωνικών δικτύων και της εκδήλωσης φιλικότερης περιβαλλοντικής στάσης συγκριτικά με όσους/ες χρησιμοποιούν την τηλεόραση ως βασική πηγή για την ενημέρωσή τους.

Ένα πρώτο γενικό συμπέρασμα που αναδεικνύει η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, χωρίς να εισέλθουμε σε περαιτέρω τεχνικές λεπτομέρειες, είναι πως τα περιβαλλοντικά ζητήματα εντάσσονται πλέον στην καθημερινή έγνοια των ευρωπαίων πολιτών, κάτι που δεν ήταν αυτονόητο λίγες μόνο δεκαετίες πριν. Παρόλα αυτά, η ανάλυση των στοιχείων δείχνει πως το ενδιαφέρον αυτό εντοπίζεται περισσότερο σε συγκεκριμένες κοινωνικές κατηγορίες ερωτηθέντων με συγκεκριμένο πολιτισμικό κεφάλαιο και ταξικό πρόσημο: άνθρωποι με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και ευχέρεια στη χρήση των νέων μέσων για την ενημέρωσή τους, κυρίως γένους θηλυκού, που δεν αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες, με ανησυχίες επίσης για τα ευρωπαϊκά ζητήματα και τις πολιτικές υποθέσεις σε αντίθεση με τις λιγότερο ευνοημένες ή ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα και ως βασική πηγή ενημέρωσης χρησιμοποιούν την τηλεόραση. Τα γενικά αυτά ευρήματα θέτουν έναν προβληματισμό γύρω από τα όρια της ανάλυσης. Προκειμένου, πάντως, να απαντήσουν αναλυτικότερα το αρχικό ερώτημα χρειάζεται να συμπληρωθούν από ευρύτερα ποιοτικά δεδομένα.  

Δ. Λ.