Η πολιτική επιρροή είναι άνισα κατανεμημένη - Robert Dahl

Robert Dahl

Οι διαφορές στο ποσοστό της επιρροής που ασκούν οι άνθρωποι μπορεί γενικά να αποδοθούν σε τρεις βασικούς παράγοντες που τις εξηγούν:

1) Οι διαφορές που υπάρχουν στην κατανομή των πολιτικών πόρων. Ένα πολιτικός πόρος αποτελεί μέσο με το οποίο ένα πρόσωπο μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά άλλων προσώπων. Κατά συνέπεια, πολιτικούς πόρους αποτελούν: το χρήμα, η πληροφόρηση, τα τρόφιμα, η απειλή χρήσης της δύναμης, το επάγγελμα, η φιλία, η κοινωνική θέση, το νομοθετικό δικαίωμα, η ψήφος και πολλά άλλα πράγματα.

2) Η ποικιλία της επιδεξιότητας και της αποτελεσματικότητας με τις οποίες ορισμένα άτομα χρησιμοποιούν τους πολιτικούς τους πόρους. Οι διαφορές στην πολιτική δεξιοτεχνία απορρέουν με τη σειρά τους από τις διαφορές που υπάρχουν στο χάρισμα, στις ευκαιρίες και στα κίνητρα που ωθούν στην απόκτηση και στην πρακτική χρήση των πολιτικών επιδεξιοτήτων.

3) η πολυμορφία σχετικά με την έκταση που τα άτομα χρησιμοποιούν τους πόρους τους για πολιτικούς σκοπούς. Μεταξύ δυο ατόμων π.χ. που διαθέτουν ίσο πλούτο το ένα χρησιμοποιεί τον πλούτο του για να αποκτήσει επιρροή, ενώ το άλλο χρησιμοποιεί το δικό του για να πετύχει στον επιχειρηματικό τομέα. Οι ποικιλίες αυτές αποδίδονται με τη σειρά τους σε άλλες που αναφέρονται σε κίνητρα που πηγάζουν από παραλλαγές στα χαρίσματα και στην πείρα.

Η αιτιώδης αλυσιδωτή σχέση θα μπορούσε να εμφανιστεί όπως στην εικόνα 5. Οι σχετικοί κρίκοι στο διάγραμμα αποτελούν μέρος της αλυσίδας που συνδέει αίτιο και αποτέλεσμα:

Εικόνα 5

(Robert Dahl, Σύγχρονη πολιτική ανάλυση, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1979)

Ερωτήσεις κλειστού τύπου - Κεφάλαιο 2

 tiny.cc/erotiseis2
Ερωτήσεις Κλειστού Τύπου - Κεφάλαιο 2

Τα χαρακτηριστικά της Μεταβιομηχανικής Κοινωνίας

Οι νέες τεχνολογίες (εξελιγμένοι υπολογιστές, ρομποτική, τηλεπικοινωνιακοί δο ρυφόροι) είναι τα επιτεύγματα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Σε αυτή την κοινωνία η πληροφορία δείχνει να είναι το «κλειδί» για τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, για την αύξηση της παραγωγικότητας και για την ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων. Δείχνει όμως να είναι το «κλειδί» και για σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διοίκησης αλλά και διαχείρισης των επιχειρήσεων, των οργανισμών κτλ. Γι’ αυτό το λόγο η συσσώρευση των πληροφοριών θεωρείται εξίσου σημαντική με τη συσσώρευση του κεφαλαίου, αφού, όσο η γνώση επεκτείνεται, τόσο οι κατέχοντες γίνονται πλουσιότεροι.

 (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, βιβλίο μαθητή, σ. 35)

Oι Alan Fisher, Colin Clark και Jean Fourastié ξεχωρίζουν τις πρωτογενείς, δευτερογενείς και τριτογενείς δραστηριότητες μιας οικονομίας. Ο Colin Clark στο βιβλίο του Conditions of Economic Progress διέκρινε την τάση ανάπτυξης του τριτογενή τομέα παραγωγής στις βιομηχανικές κοινωνίες ήδη από τη δεκαετία του 1940 (Γράφημα 1):

Γράφημα1

[ΠΗΓΗ: http://www.economicport.com/concepts-all/three-sector-model.html]

Οι μεταβιομηχανικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από την διόγκωση του λεγόμενου "τεταρτογενούς τομέα" δραστηριοτήτων, δηλαδή του τομέα εκείνου της οικονομίας που περιλαμβάνει τις κατεξοχήν γνωσιακές δραστηριότητες όπως τεχνολογία, τηλεπικοινωνίες, επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη, συμβουλευτική (consultant), σχεδιασμός, εκπαίδευση κλπ. (Γράφημα 2)

 

Γράφημα2

[ΠΗΓΗ: http://santoshbehar.blogspot.com/2015/04/chhattisgarh-poised-for-growth-in.html]

Πολλοί μελετητές ισχυρίζονται ότι η μεταβιομηχανική κοινωνία σηματοδοτεί μια φάση στην ιστορία κατά την οποία γίνεται εφικτή η αξιοποίηση της ανθρώπινης ευφυΐας και λογικής κατά τρόπο επιστημονικό και συστηματικό, γεγονός που οδήγησε στην παραγωγή των τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας.

Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, όπως η βιομηχανική κοινωνία οργανώθηκε και λειτούργησε γύρω από τη συσσώρευση του κεφαλαίου, των επενδύσεων και της παραγωγής, κατά έναν ανάλογο τρόπο η λεγόμενη μεταβιομηχανική κοινωνία οργανώθηκε και λειτούργησε γύρω από τον τομέα της γνώσης.

 (Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, βιβλίο μαθητή, σ. 35-36)

Οι ομάδες πίεσης ταυτίζονται με τις ομάδες συμφερόντων;

Οι ομάδες πίεσης ή οι ομάδες συμφερόντων ή τα λόμπι είναι συνεκτικές κοινωνικές ομάδες που δραστηριοποιούνται οργανωμένα με σκοπό την προώθηση αιτημάτων και συμφερόντων. Η προώθηση των αιτημάτων τους γίνεται μέσω της πίεσης και της επιρροής που ασκούν κατά τις διαδικασίες λήψης πολιτικών αποφάσεων.

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου βιβλίο μαθητή σ. 145)

Στην κοινωνία των πολιτών περιλαμβάνονται και οι ομάδες πίεσης. Πρόκειται για ομάδες που προσπαθούν να επηρεάσουν την Κυβέρνηση, επιδιώκοντας την ικανοποίηση των συμφερόντων των μελών τους (π.χ. συνδικάτα, ενώσεις γονέων κτλ.).  

(Πολιτική Παιδεία Α Γενικού Λυκείου, σ. 113)

Οι ομάδες συμφερόντων όμως είναι και ομάδες πίεσης; Ασκούν δηλαδή αναγκαστικά οι ομάδες συμφερόντων πίεση στην πολιτική εξουσία με σκοπό την προώθηση των οικονομικών ή πολιτικών τους αιτημάτων;

Απάντηση

Οι ομάδες πίεσης/συμφερόντων είναι μια νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης και δράσης που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα στις περισσότερες δυτικές δημοκρατίες. 

Οι ομάδες πίεσης/συμφερόντων ή «τα οργανωμένα συμφέροντα», όπως έχει επικρατήσει να λέγονται, λειτουργούν με έναν ρόλο διαμεσολαβητικό μεταξύ πολιτών και κράτους. Εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα, δεν πρόκειται, επομένως, για θεσμό αντιπροσώπευσης. Είναι οργανωμένες ενώσεις πολιτών που σκοπεύουν, μέσα από την άσκηση πίεσης στην πολιτική εξουσία, να προωθήσουν τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας (π.χ. αγροτικές, εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικές ενώσεις, ενώσεις καταναλωτών κ.ά.). 

Ομάδες πίεσης και ομάδες συμφερόντων χρησιμοποιούνται εναλλακτικά ως όροι ταυτόσημοι. H ομάδα συμφερόντων πάντως έχει ευρύτερο περιεχόμενο, αφού κάθε ομάδα συμφερόντων δεν ασκεί πίεση στην εξουσία. Ενδέχεται, όμως, να αποβεί δυνητικά σε ομάδα πίεσης.

(Πολιτική και Δίκαιο Β΄ Γενικού Λυκείου, σ. 89)

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7 (Οι κοινωνικές βάσεις της εξουσίας)

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7 from dimlazlaz

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7 

Πίνακας Σύγκρισης: Βιομηχανική-Μεταβιομηχανική Κοινωνία

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 2 Πίνακας Σύγκρισης from dimlazlaz

Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 2 Πίνακας Σύγκρισης

Η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης ή διαντίδρασης

Η συμβολική αλληλεπίδραση ή διαντίδραση αποτελεί κύρια κοινωνιολογική σχολή, η οποία αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ κατά τις αρχές του 20ου αιώνα. Ερμηνεύει την κοινωνική συμπεριφορά με βάση τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Βασίζεται στο συμβολικό νόημα που οι άνθρωποι αποδίδουν κατά τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. 

Όταν αναφερόμαστε σε αλληλεπίδραση εννοούμε την διάδραση μεταξύ δυο ή περισσότερων ανθρώπων κατά την οποία ο καθένας ή η καθεμιά προσαρμόζει τη συμπεριφορά του/της με βάση την προσδωκόμενη αντίδραση του άλλου/ης. Κατά τη συνεχή αυτή αλληλεπίδραση ενός ανθρώπου με έναν άλλον (ή άλλους) παράγονται ποικίλα νοήματα τα οποία βοηθούν να γίνεται αντιληπτός ο κόσμος γύρω μας. 

Θεμελιωτές της σχολής: Τσαρλς Κούλεϋ (C. Cooley, 1864-1929), Τζορτζ Μιντ (G. Mead, 1863-1932) και οι παραλλαγές της θεωρίας που αναπτύσσονται στο έργο του Ερβιν Γκόφμαν (Ε. Goffman, 1922-1982).

Πώς προσεγγίζει τους κοινωνικούς θεσμούς η σχολή του λειτουργισμού και πώς η σχολή της κοινωνικής κατασκευής (ή κονστρουκτιβισμού);

Ο Λειτουργισμός αναλύει την κοινωνία ως ένα σύνθετο σύστημα τα μέρη της οποίας (θεσμοί) συνεργάζονται με σκοπό την επίτευξη σταθερότητας.

Η κοινωνία παρομοιάζεται με ανθρώπινο οργανισμό: έτσι όπως ένας οργανισμός είναι ένα σύστημα που έχει ανάγκες και αποτελείται από μέρη τα οποία λειτουργούν για να ικανοποιήσουν αυτές τις ανάγκες έτσι και η κοινωνία αποτελεί σύστημα τα μέρη του οποίου (θεσμοί) λειτουργούν με σκοπό την επίτευξη συναίνεσης, ισορροπίας και σταθερότητας.

Κάθε θεσμός επιτελεί διαφορετικό ρόλο μέσα στην κοινωνία. Η λειτουργία συνολικά της κοινωνίας είναι εφικτή δια μέσου της συνεργασίας των διαφορετικών θεσμών του κάθε συστήματος.

Ο Μέρτον, ο οποίος εξειδίκευσε ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο επισήμανε, αναφορικά με τους θεσμούς, την ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών, ιδίως σε οικουμενικούς θεσμούς όπως είναι, για παράδειγμα, η οικογένεια, η οποία διαφοροποιείται στις διάφορες κοινωνίες ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της.

Αντίθετα, σύμφωνα με τη σχολή του κονστρουκτιβισμού η κοινωνική ζωή είναι ένα ρευστό και διαρκώς «επαναδιαπραγματευόμενο» σύνολο από κοινωνικές πρακτικές, βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή αναδιαμόρφωση μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων.

Αυτή η συνεχής αναδιαμόρφωση της πραγματικότητας μας επιτρέπει να συλλάβουμε τους κοινωνικούς θεσμούς ως τους επαναλαμβανόμενους και παγιωμένους τρόπους αμοιβαίων πρακτικών και αμοιβαίας (διυποκειμενικής) κατανόησης και συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, η πίστη αποτέλεσε μια κοινή πρακτική μεταξύ των πιστών που μέσα στο χρόνο στο δυτικό κόσμο εδραιώθηκε με το θεσμό της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.

Δ. Λ.

Ο Ralph Dahrendorf και ο αέναος κύκλος των συγκρούσεων...

Ο Ραλφ Ντάρεντορφ (Ralf Dahrendorf, 1929-2009) υπήρξε Γερμανός κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και πολιτικός επιστήμονας. Όπως και ο Μαρξ θεωρούσε πως η σύγκρουση αποτελεί δομικό στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών, όμως παρόλα αυτά η σύγκρουση στην κοινωνία δε σχετίζεται μόνο με τις ταξικές διαιρέσεις, αλλά και με την κατοχή της κοινωνικής δύναμης ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες συμφερόντων. 

Στο κλασικό του άρθρο "Out of Utopia: Toward a Reorientation of Sociological Analysis" (1958) υποστηρίζει πως ο ο κύκλος των συγκρούσεων είναι αέναος:

Όταν γίνεται ανακατανομή της εξουσίας, η σύγκρουση παύει να υφίσταται προσωρινά, για να επανέλθει, όταν επέλθει νέα ισορροπία στις σχέσεις εξουσίας.

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου βιβλίο μαθητή, σελ. 22)

Ενδεικτικό πλάνο κάλυψης ύλης Κοινωνιολογία Γ Λυκείου

socio-imagination.blogspot.com

Η σχολή της κοινωνικής κατασκευής (κονστρουκτιβισμός)

Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η κοινωνική ζωή είναι ένα ρευστό και διαρκώς «επαναδιαπραγματευόμενο» σύνολο από κοινωνικές πρακτικές, βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή αναδιαμόρφωση μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων. Τα άτομα μοιράζονται τρόπους σκέψης, ιδέες, αξίες και έννοιες, καθώς αλληλεπιδρούν. Έτσι, «κατασκευάζουν» «κοινωνικούς κόσμους», δηλαδή δίνουν ευρύτερο νόημα στις άμεσες εμπειρίες της καθημερινής ζωής. Οι κοινές πρακτικές, τα νοήματα και η γλώσσα που μοιράζονται τα άτομα μεταξύ τους συνιστούν τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η κοινωνική ζωή διαμορφώνεται σε συνεκτικό σύνολο. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι μέσα από τις κοινωνικές τους σχέσεις «κατασκευάζουν» την καθημερινή πραγματικότητα και την αντιλαμβάνονται ως δεδομένη, νομιμοποιημένη και «φυσική».

Peter L. Burger  (1929-2017)

Η συνεχής αυτή αναδιαμόρφωση της πραγματικότητας μας επιτρέπει να συλλάβουμε αφενός τους κοινωνικούς θεσμούς ως τους επαναλαμβανόμενους και παγιωμένους τρόπους αμοιβαίων πρακτικών και αμοιβαίας (διυποκειμενικής) κατανόησης και συμπεριφοράς, και αφετέρου την κοινωνία ως μια πολιτισμική και συμβολική «κατασκευή» (Berger & Luckmann, 1967).

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου βιβλίο Μαθητή σ. 23
Credits: Soc Science Tube)

Η σχολή του Λειτουργισμού: Μέρτον vs Πάρσονς...

Talcott Parsons by David Levine

Ο λειτουργισμός (ή φονξιοναλισμός) είναι μια θεωρητική προσέγγιση στην οποία εντάσσονται έργα των κλασικών (Α. Κοντ, Χ. Σπένσερ, Ε. Ντυρκέμ) αλλά και έργα μεταγενέστερων Αμερικανών κοινωνιολόγων (Τ. Πάρσονς, Ρ. Μέρτον). Η σχολή αυτή ονομάστηκε «λειτουργισμός» (ή «φονξιοναλισμός») εξαιτίας της έμφασης που έδωσε στις λειτουργίες (functions) των θεσμών. Κυριάρχησε ουσιαστικά άνευ αντιπάλου κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα [...]

Από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ο Πάρσονς (T. Parsons, 1902-1979) κυριάρχησε στην αγγλόφωνη κοινωνιολογία. Ο στοχασμός του περιστρέφεται γύρω από τη σχέση ατόμου-κοινωνίας. [...] Η κοινωνική ζωή είναι, σύμφωνα με τον Πάρσονς, ένα σύστημα, δηλαδή ένα πλέγμα διάφορων σχέσεων οι οποίες τείνουν προς τη σταθερότητα και την ισορροπία. Γι’ αυτό το λόγο η οργανωτική αρχή της θεωρίας του είναι η έννοια του συστήματος. [...]

Ο Μέρτον εξειδίκευσε ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο. Επισήμανε την ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών, ιδίως σε οικουμενικούς θεσμούς όπως είναι, για παράδειγμα, η οικογένεια, η οποία διαφοροποιείται στις διάφορες κοινωνίες ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της. 

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 21 σχολικού βιβλίου)

Παρόλο που και οι δυο εντάσσονται στην ίδια σχολή εντούτοις η προσέγγιση του Πάρσονς εστιάζει στην ανάλυση της κοινωνίας ως συνόλου, ως συστήματος ανεξάρτητα από χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς (ανεξάρτητα δηλαδή από το αν διαφοροποιούνται οι θεσμοί ανάλογα με την κοινωνία και την εξεταζόμενη ιστορική περίοδο), ενώ αντίθετα ο Μέρτον δίνει έμφαση στις διαφοροποιήσεις και στις συγκεκριμένες λειτουργίες που επιτελούν οι θεσμοί μέσα σε μια κοινωνία. 

Έτσι για παράδειγμα είναι διαφορετική όχι μόνο η μορφή της οικογένειας σε μια αγροτική κοινωνία (διευρυμένη οικογένεια) σε σχέση με το σύγχρονο αστικό περιβάλλον (πυρηνική οικογένεια), αλλά και η λειτουργία που επιτελεί σε κάθε περίπτωση: στην αγροτική κοινωνία τα άτομα αποδέχονται και αναπαράγουν τις αξίες της οικογένειας ενώ, στο παράδειγμα του αστικού περιβάλλοντος, τα άτομα τείνουν να διαφοροποιούνται από τις αξίες και τα πρότυπα της οικογένειας (εξατομίκευση).

Robert Merton

Επίσης, ο Μέρτον διακρίνει τις λειτουργίες των θεσμών σε έκδηλες και λανθάνουσες με σκοπό να δείξει τη διαφοροποίηση των λειτουργιών ακόμα και μέσα στον ίδιο θεσμό: 

Ο Μέρτον διακρίνει μεταξύ των έκδηλων και λανθανουσών λειτουργιών. Οι έκδηλες λειτουργίες είναι εκείνες που τις γνωρίζουν και τις επιδιώκουν οι συμμετέχοντες σε μια συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα. Ενώ οι λανθάνουσες λειτουργίες είναι τα μη προβλεπόμενα από τους συμμετέχοντες αποτελέσματα της δραστηριότητας αυτής. Για να εξηγήσει τη διαφορά αυτή, ο Μέρτον χρησιμοποιεί το παράδειγμα του χορού της βροχής των Ινδιάνων Χόπι στο Νέο Μεξικό. Οι Χόπι πιστεύουν ότι το τελετουργικό αυτό θα προκαλέσει τη βροχή που χρειάζονται για τα σπαρτά τους (έκδηλη λειτουργία). Αυτός είναι ο λόγος που οργανώνουν την τελετή και μετέχουν σε αυτήν. Ο χορός όμως της βροχής, παρατηρεί ο Μέρτον, χρησιμοποιώντας τη θεωρία του Ντυρκέμ για τη θρησκεία, έχει επίσης ως αποτέλεσμα να ενισχύει τη συνοχή της κοινωνίας (λανθάνουσα λειτουργία). Ένα σημαντικό μέρος της κοινωνιολογικής εξήγησης συνίσταται, σύμφωνα με τον Μέρτον, στην αποκάλυψη των λανθανουσών λειτουργιών των δραστηριοτήτων των θεσμών. (Α. Giddens, 2002:716).[Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου τομέας Ανθρωπιστικών Σπουδών, Τετράδιο Εργασίας και Έρευνας Μαθητή, σ. 16]

Παρότι επομένως και ο Πάρσονς και ο Μέρτον εκκινούν από τα ίδια αξιώματα και υιοθετούν τις ίδιες παραδοχές, ωστόσο ο Πάρσονς ήταν αυτός που διατύπωσε μια γενική θεωρία για τις σύγχρονες δυτικού τύπου κοινωνίες, ενώ ο Μέρτον παρέμεινε στα πλαίσια μιας εμπειρικά ελέγξιμης θεωρίας μέσης εμβέλειας. 

Δ. Λ.