Ο Freud για τα όνειρα ως τη βασιλική οδό πρόσβασης στο ασυνείδητο

Τον Οκτώβριο του 1896, ο πατέρας του Φρόυντ πέθανε. Τη νύχτα της κηδείας, ο Φρόυντ είδε το ακόλουθο όνειρο: μέσα σε ένα μαγαζί διαβάζει την επιγραφή "παρακαλώ να κλείνετε τα μάτια". Είχε φθάσει αργοπορημένος στην κηδεία και το συγκεκριμένο όνειρο καταδείκνυε το αίσθημα ενοχής που τον διακατείχε, ένα αίσθημα ιδιαίτερα συνηθισμένο στους συγγενείς του νεκρού. Το όνειρό αυτό, μαζί με πολλά άλλα, στάθηκαν αφορμή για τη θεωρία του για τα όνειρα, την οποία επεξεργάστηκε στην Ερμηνεία των ονείρων (Die Traumdeutung) που δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 1899. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο ίδιος ο Φρόυντ:

η ερμηνεία των ονείρων είναι, στην πραγματικότητα, η βασιλική οδός για τη γνώση του ασυνειδήτου. Αποτελεί το ασφαλέστερο θεμέλιο της ψυχανάλυσης και το πεδίο εκείνο όπου θα πρέπει να εντρυφήσει και να πιστέψει κάθε μελετητής.

Ο πραγματικά προκλητικός για την εποχή του ορισμός του Φρόυντ για τα όνειρα είναι ο ακόλουθος: "Το όνειρο είναι η (μεταμφιεσμένη) εκπλήρωση μιας (καταπιεσμένης απωθημένης) επιθυμίας". Αυτή η παραμόρφωση του περιεχομένου του ονείρου αποτελεί το προϊόν μιας λογοκρισίας. Με άλλα λόγια, κάθε όνειρο αποτελεί ένα "ψυχικό φαινόμενο πλήρους αξίας", το οποίο αναπαριστά την εκπλήρωση μιας επιθυμίας. Σε μια κατηγορία ονείρων αυτή η εκπλήρωση είναι πρόδηλη -κάτι που χαρακτηρίζει, κατά κανόνα, τα όνειρα των παιδιών- και σε μια άλλη κατηγορία είναι δυσδιάκριτη και συγκαλυμμένη.

 (Βάσια Λέκκα, Ιστορία και θεωρία της ψυχιατρικής, Futura, Αθήνα, 2012, σσ. 112-113)

Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς

Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς from dimlazlaz

 

Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς

Στοιχεία από την έκθεση του ΟΟΣΑ για την πανδημία και τα συστήματα υγείας χωρών της Ε.Ε

 

Ο Erving Goffman για την πίστη στο ρόλο

 

Όταν ένα άτομο παίζει έναν εντοπισμένο ρόλο, ζητάει σιωπηρά από τους θεατές του να πάρουν στα σοβαρά την εντύπωση που καλλιεργείται ενώπιόν τους. Τους ζητάει να πιστέψουν ότι ο χαρακτήρας που βλέπουν έχει όντως τις ιδιότητες που εμφανίζεται να έχει, ότι το έργο που εκτελεί θα έχει τις συνέπειες που αναμένονται από αυτό και ότι, σε γενικές γραμμές, τα πράγματα είναι αυτό που δείχνουν. Ευθυγραμμισμένη με αυτήν την εντύπωση είναι και η κοινή αντίληψη ότι το άτομο δίνει την παράστασή του και στήνει το όλο θέαμα "για χάρη άλλων ανθρώπων". [...] Όταν το κοινό του είναι κι αυτό πεισμένο με τον ίδιο τρόπο για την παράσταση που εκείνος δίνει -κι αυτή φαίνεται να είναι η τυπική περίπτωση- τότε, για εκείνην την ώρα τουλάχιστον, μόνο ο κοινωνιολόγος ή ο κοινωνικά δυσαρεστημένος θεατής θα έχει οποιαδήποτε αμφιβολία για την "οιονεί πραγματικότητα" αυτού που παρουσιάζεται. 

 

(Erving Goffman, Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2006)

O A. Giddens για τη θεωρία του Robert Merton

 

Robert Merton
(1910 – 2003)

 

Ο Μέρτον διακρίνει μεταξύ των έκδηλων και λανθανουσών λειτουργιών. Οι έκδηλες λειτουργίες είναι εκείνες που τις γνωρίζουν και τις επιδιώκουν οι συμμετέχοντες σε μια συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα. Ενώ οι λανθάνουσες λειτουργίες είναι τα μη προβλεπόμενα από τους συμμετέχοντες αποτελέσματα της δραστηριότητας αυτής. Για να εξηγήσει τη διαφορά αυτή, ο Μέρτον χρησιμοποιεί το παράδειγμα του χορού της βροχής των Ινδιάνων Χόπι στο Νέο Μεξικό. Οι Χόπι πιστεύουν ότι το τελετουργικό αυτό θα προκαλέσει τη βροχή που χρειάζονται για τα σπαρτά τους (έκδηλη λειτουργία). Αυτός είναι ο λόγος που οργανώνουν την τελετή και μετέχουν σε αυτήν. Ο χορός όμως της βροχής, παρατηρεί ο Μέρτον, χρησιμοποιώντας τη θεωρία του Ντυρκέμ για τη θρησκεία, έχει επίσης ως αποτέλεσμα να ενισχύει τη συνοχή της κοινωνίας (λανθάνουσα λειτουργία). Ένα σημαντικό μέρος της κοινωνιολογικής εξήγησης συνίσταται, σύμφωνα με τον Μέρτον, στην αποκάλυψη των λανθανουσών λειτουργιών των δραστηριοτήτων των θεσμών. 

(Α. Giddens, Κοινωνιολογία, Gutenberg, Αθήνα, 2002)

Η απασχόληση των νέων μειώθηκε απότομα το δεύτερο τρίμηνο του 2020 (Eurostat - 11/11/2020)

 

"Από το πρώτο τρίμηνο του 2020, η ευρωπαϊκή αγορά εργασίας έπρεπε να αντιμετωπίσει την πανδημία COVID-19. Πολλά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) εφάρμοσαν μέτρα όπως η βραχυπρόθεσμη εργασία ή η οικονομική στήριξη σε επιχειρήσεις προκειμένου να περιορίσουν τον αντίκτυπο της κρίσης στην υγεία και την απασχόληση. Το γεγονός αυτό θα συνέβαλε, έως ένα βαθμό, στον περιορισμό των μαζικών απολύσεων. Ωστόσο, άτομα που έπρεπε να είχαν εισέλθει στο εργατικό δυναμικό ή άτομα των οποίων η απασχόληση όφειλε να διατηρηθεί, μέσω της ανανέωσης της προσωρινής σύμβασής τους, ενδέχεται να επηρεάστηκαν άμεσα από την κάμψη των οικονομικών δραστηριοτήτων και το κλείσιμο επιχειρήσεων και δημόσιων φορέων.

Κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2020, απασχολούνταν 187,3 εκατομμύρια άτομα ή 72,0% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ ηλικίας 20-64 ετών σε σύγκριση με τα 190,1 εκατομμύρια ή 73,0% το πρώτο τρίμηνο του 2020 και 191,1 εκατομμύρια ή 73,1% το τέταρτο τρίμηνο του 2019. Η απασχόληση των ανδρών στην ΕΕ μειώθηκε κατά 2,1 εκατομμύρια από το τέταρτο τρίμηνο του 2019 στο δεύτερο τρίμηνο του 2020, μείωση 1,3 ποσοστιαίων μονάδων. Στο ποσοστό απασχόλησης υπήρξε μείωση από 79,0% σε 77,7%, ενώ η απασχόληση των γυναικών μειώθηκε κατά 1,7 εκατομμύρια, μείωση 1,0 ποσοστιαίας μονάδας στο ποσοστό απασχόλησης (από 67,3% σε 66,3%) στη διάρκεια αυτής της περιόδου."

ΠΗΓΗ: eurostat 11/11/2020

Employment of young people dropped sharply in Q2 2020

Πρωτογενείς φορείς κοινωνικοποίησης - Η οικογένεια

Ως πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης, η οικογένεια διαμορφώνει σημαντικά τους κανόνες, τις συνήθειες, τις αξίες και τις αντιλήψεις του παιδιού από τη στιγμή της γέννησής του. Ειδικότερα, η οικογένεια αποτελεί τον καθοριστικής σημασίας φορέα τόσο για την επιβίωση όσο και για τη συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου κατά την παιδική του ηλικία. Σε κάθε κοινωνία οι όροι συγγένειας, η δομή και το μέγεθος της οικογένειας αποτελούν παράγοντες που οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς. Η οικογένεια ωστόσο παραμένει και σήμερα ένας βασικός τόπος στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης και ένα καταφύγιο αλληλεγγύης για τα άτομα παρ’ όλες τις διαφοροποιήσεις που έχουν επέλθει στο θεσμό, στον οποίο παρατηρείται μια περισσότερο χαλαρή σύνδεση των μελών από ό,τι παλαιότερα (ελεύθερη συμβίωση, διαζύγια, αυτονόμηση του ατόμου από την οικογένεια).

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 59 σχολικού βιβλίου)

Εξέλιξη γάμων και διαζυγίων, 1970 -2017 | ΕΛΣΤΑΤ, 2019 

Κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανά έτος και χώρα γέννησης (πληθυσμός 18 ετών και άνω) - Eurostat (Last Update 15.10.2020)

 

Εγκώμιο του εγκλήματος. Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας, του Καρλ Μαρξ

Ο φιλόσοφος παράγει ιδέες, ο ποιητής ποιήματα, ο πάστορας κηρύγματα, και ούτω καθεξής. Ο εγκληματίας παράγει εγκλήματα. Αν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται αυτός ο τελευταίος κλάδος παραγωγής με το κοινωνικό σύνολο, θ’ απαλλαγούμε από πολλές προκαταλήψεις. Ο εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, αλλά και ποινικό δίκαιο και τον καθηγητή που διδάσκει ποινικό δίκαιο και, συνάμα, το αναπόφευκτο σύγγραμα με το οποίο ο ίδιος καθηγητής ρίχνει στην αγορά τις παραδόσεις του εν είδει “εμπορεύματος”. Έτσι πολλαπλασιάζεται ο εθνικός πλούτος, για να μην αναφέρουμε την ατομική απόλαυση που παρέχει το χειρόγραφο του συγγράμματος στο δημιουργό του, όπως μας λέει ένας πολύ αξιόπιστος μάρτυρας, ο καθηγητής Roscher. [1] Πέραν τούτο, ο εγκληματίας παράγει ολόκληρη την αστυνομία και την ποινική οικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ενόρκους και λοιπά· όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι επαγγελματικοί κλάδοι, που αποτελούν ισάριθμες κατηγορίες του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας, αναπτύσσουν διάφορες ικανότητες του ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες ανάγκες αλλά και νέους τρόπους για την ικανοποίησή τους. Και μόνο τα βασανιστήρια έγιναν αφορμή για τις ευφυέστερες μηχανικές εφευρέσεις, ενώ πλήθος τίμιοι χειρώνακτες απασχολούνται στην παραγωγή των σχετικών εργαλείων. Ο εγκληματίας παράγει μια εντύπωση, εν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, αναλόγως, κι έτσι προσφέρει μια «υπηρεσία» στη διακίνηση των ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού δικαίου, ούτε απλώς τους ποινικούς κώδικες και τους νομοθέτες, παράγει και τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη και τραγωδίες, όπως αποδεικνύουν όχι μόνο η Ενοχή του Müllner [2] και οι Ληστές του Schiller, αλλά επίσης ο Οιδίπους (του Σοφοκλή) και ο Ριχάρδος ο Τρίτος (του Shakespeare).

Ο εγκληματίας σπάζει την μονοτονία και την καθημερινή ασφάλεια της αστικής ζωής. Έτσι την προστατεύει από την τελμάτωση και προκαλεί την ανήσυχη ένταση και την κινη-τικότητα, χωρίς τις οποίες θα αμβλυνόταν ακόμη και η ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει, λοιπόν, ένα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις. Το έγκλημα αποσύρει από την αγορά εργασίας ένα τμήμα του περιττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμποδίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω από ένα ελάχιστο όριο, ενώ παράλληλα ο αγώνας εναντίον του εγκλήματος απορροφά ένα άλλο τμήμα του ίδιου πληθυσμού. Άρα, ο εγκληματίας αναδεικνύεται σε μιαν από εκείνες τις φυσικές «εξισορροπήσεις» που αποκαθιστούν το σωστό επίπεδο και ανοίγουν μια ολόκληρη προοπτική «ωφέλιμων κλάδων απασχόλησης». Οι επενέργειες του εγκλήματος στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων θα μπορούσαν να αποδειχθούν ως την τελευταία λεπτομέρεια. Οι κλειδαριές θα είχαν αποκτήσει τη σημερινή τους αρτιότητα, αν δεν υπήρχαν κλέφτες; Η νομισματοκοπία θα έφτανε στην τωρινή της τελειότητα, αν δεν υπήρχαν παραχαράκτες; Το μικροσκόπιο θα έβρισκε ποτέ τρόπο να περάσει στη συνήθη εμπορική σφαίρα (βλ. και Babbage [3]), αν δεν γινόταν απάτη στο εμπόριο; Τέλος, η εφαρμοσμένη χημεία δεν οφείλει στη νοθεία των εμπορευμάτων και στην προσπάθεια ανακάλυψης της όσα ακριβώς οφείλει και στον τίμιο παραγωγικό ζήλο; Το έγκλημα επινοεί διαρκώς νέα επιθετικά μέσα για να προσβάλει την ιδιοκτησία, κι έτσι γεννά και νέα αμυντικά μέσα, οπότε επιδρά παραγωγικά στην ανακάλυψη νέων μηχανών – όπως ακριβώς και οι απεργίες. Ας αφήσουμε όμως τη σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήματος: Χωρίς εθνικό έγκλημα θα μπορούσε να υπάρξει παγκόσμια αγορά; Θα υπήρχαν έθνη; Άραγε το δέντρο της αμαρτίας δεν είναι, ταυτόχρονα, και δέντρο της γνώσης, από την εποχή του Αδάμ ως σήμερα; […]

 

(Καρλ Μαρξ, Εγκώμιο του εγκλήματος: Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας, Άγρα, Αθήνα, 2011)

 

Σημειώσεις: 

[1] Roscher, Wilhelm Georg Friedrich (1817-1894). Ιδρυτής της παλαιότερης ιστορικής σχολής της πολιτικής οικονομίας στη Γερμανία. 

[2] Müllner, Amandus Gottfried Adolf (1774-1829). Κριτικός και ποιητής. 

[3] Babage, Charles (1792-1871). Άγγλος μαθηματικός, μηχανικός και οικονομολόγος.