Η ανάλυση της σχέσης μεταξύ παραγωγικότητας της εργασίας (labor productivity) και ποσοστού κέρδους (rate of profit) μπορεί να αποκαλύψει τη δυναμική μιας οικονομίας. Η σχέση αυτή αντανακλά το βαθμό στον οποίο οι παραγωγικές δραστηριότητες, σε κάθε καπιταλιστικό σχηματισμό, είναι σε θέση να δημιουργούν συνθήκες κερδοφορίας για τις επιχειρήσεις και συνθήκες ανάπτυξης σε μια οικονομία. Το βαθμό, επίσης, στον οποίο τόσο ο συντελεστής Εργασία, όσο και οι επενδύσεις σε πάγια περιουσιακά στοιχεία (σταθερό κεφάλαιο, μηχανήματα, υποδομές, τεχνολογία) χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά για την αύξηση της παραγωγής.
Εν συντομία, εάν η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται, αλλά η κερδοφορία μειώνεται, οι επιχειρήσεις μπορεί να είναι απρόθυμες να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες γεγονός που, σωρευτικά, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία βραδύτερων ρυθμών ανάπτυξης σε μια οικονομία. Από την άλλη πλευρά, εάν η παραγωγικότητα μειώνεται (κάθε εργαζόμενος παράγει λιγότερη αξία), ενώ την ίδια στιγμή η κερδοφορία αυξάνεται τότε οι επιχειρήσεις μπορεί να βασίζονται σε χαμηλότερο κόστος εργασίας γεγονός το οποίο, μακροπρόθεσμα, δημιουργεί ζητήματα βιωσιμότητας σε μια οικονομία, όπως διεύρυνση ανισοτήτων και ασθενής ανάπτυξη. Σε κάθε περίπτωση, μια ευθύγραμμη σχέση μεταξύ των δυο αυτών όρων υποδηλώνει ευνοϊκές οικονομικές προοπτικές, ενώ η ύπαρξη αποκλίσεων μεταξύ τους σηματοδοτεί διαρθρωτικά ζητήματα που μπορεί να υπονομεύσουν την οικονομική ανάπτυξη.
Το παρακάτω γράφημα απεικονίζει τις μεταβαλλόμενες δυναμικές της οικονομίας των ΗΠΑ από το 1955 έως και ένα χρόνο πριν το ξέσπασμα την πανδημίας covid, το 2019, αξιοποιώντας συνδυαστικά στοιχεία του Penn World Tables (rate of profit) [1] και του Total Economy Database (labor productivity) [2]. Η εξομάλυνση των στοιχείων, με τη χρήση ενός κυλιόμενου μέσου όρου 5 ετών (Μavr), βοηθά στην καλύτερη κατανόηση των μακροχρόνιων τάσεων, μειώνοντας τον αντίκτυπο των βραχυπρόθεσμων διακυμάνσεων των τιμών.
Συγκεκριμένα, από το 1955 έως περίπου τις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα στοιχεία αποτυπώνουν
μια περίοδο ευθύγραμμης σχέσης μεταξύ παραγωγικότητας και
κερδοφορίας: η παραγωγικότητα της εργασίας παρουσιάζει σταθερή αύξηση και το
ποσοστό κέρδους παραμένει, επίσης, σχετικά υψηλό, με κάποιες μικρές
διακυμάνσεις. Ωστόσο, από την περίοδο 1965 έως 1980 η σχέση μεταβάλλεται: η
παραγωγικότητα της εργασίας αρχίζει να μένει στάσιμη αρχικά και να μειώνεται σημαντικά στη συνέχεια και το
ποσοστό κέρδους παρουσιάζει απότομη πτώση. Αυτή η περίοδος συμπίπτει με τον
στασιμοπληθωρισμό, τις πετρελαϊκές κρίσεις και την αύξηση του κόστους εργασίας.
Η περίοδος 1980 έως περίπου το 2000, περίοδος της νεοφιλελεύθερης (απο)ρύθμισης, συνδέεται με αύξηση της παραγωγικότητας και σχετική ανάκαμψη του ποσοστού κέρδους. Σε κάθε περίπτωση, την περίοδο αυτή διευρύνεται το χάσμα μεταξύ
παραγωγικότητας και κέρδους: η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται
γρηγορότερα συγκριτικά με το ποσοστό κέρδους. Διάφοροι είναι οι λόγοι γύρω από
αυτήν την εξέλιξη. Ενδεικτικά εδώ: αυτοματοποίηση παραγωγής, μείωση κόστους εργασίας και στροφής προς τη χρηματιστικοποίηση, τη μετατόπιση δηλαδή της
εστίασης από τις παραγωγικές επενδύσεις στις χρηματιστηριακές αποδόσεις.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η παραγωγικότητα της
εργασίας και το ποσοστό κέρδους παρουσιάζουν στασιμότητα ή πτώση. Η βραδύτερη
ανάπτυξη της παραγωγικότητας αντανακλά, εν μέρει, μείωση των επενδύσεων σε ανθρώπινο
δυναμικό, παραγωγικούς τομείς, ενώ η πτώση του ποσοστού κέρδους συνδέεται με την οικονομική κρίση του 2008 και τα αυξανόμενα κόστη παραγωγής.
Παρόλα αυτά, τα μακροϊστορικά αυτά στοιχεία αποκαλύπτουν βαθύτερες τάσεις, οι οποίες αν ιδωθούν σε όλο τους το εύρος θέτουν ανθιστάμενα ερωτήματα για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του οικονομικού
σχηματισμού των ΗΠΑ: αδυναμίες κατά τη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου και επανεπένδυσής του στην παραγωγή, δυσκολίες στην επέκταση της καινοτομίας και βελτίωσης
της αποδοτικότητας μέσα από την ανάπτυξη των αλληλένδετων όρων που κινούν την ίδια την παραγωγική διαδικασία: Εργασία, Τεχνολογία, Πρώτες Ύλες, Κεφάλαιο.
Σημειώσεις:
[1] Το κέρδος, εκφρασμένο σε ποσοστιαία βάση, αποτελεί το λόγο του οικονομικού πλεονάσματος μιας βιομηχανίας (ενός παραγωγικού κλάδου ή μιας οικονομίας) προς το απόθεμα των παγίων περιουσιακών της στοιχείων. Για τον τρόπο υπολογισμού βλ. Feenstra, R. C., Inklaar, R., & Timmer, M. P. (2015). The next generation of the Penn World Table (Version 10.0). University of Groningen. https://www.rug.nl/ggdc/productivity/pwt/
[2] Η παραγωγικότητα της εργασίας μετρά την ποσότητα των αγαθών και των υπηρεσιών που παράγονται από κάθε μέλος του εργατικού δυναμικού μιας οικονομίας. Για τον τρόπο υπολογισμού από την TED βλ. The Conference Board, Total Economy Database: https://www.conference-board.org/data/economydatabase/
