Συνδέοντας τα σημεία: η σημασία της ανάλυσης δικτύων στην οικονομική κοινωνιολογία

Κύριο χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων στις σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες είναι ο μεταξύ τους ανταγωνισμός για την αύξηση του μεριδίου τους στην αγορά. Την ίδια στιγμή όμως, οι επιχειρήσεις συμμετέχουν από κοινού σε διάφορες δραστηριότητες, που άλλοτε παίρνουν τη μορφή συνεργασιών (π.χ. κοινοπραξίες) και άλλοτε ανταλλαγής πληροφοριών και δεδομένων. Αυτές οι συνεργατικές δραστηριότητες δημιουργούν σχέσεις, δίκτυα σύνδεσης (networks) μεταξύ τους -η ανάλυση των οποίων μπορεί να αποκαλύψει σημαντικές πλευρές της δομής, αλλά και της δυναμικής ενός οικονομικού κλάδου ή συνολικά της οικονομίας μιας χώρας.

Στην οικονομική κοινωνιολογία, η θεωρία Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων (Social Network Analysis) παρέχει ένα πρακτικό πλαίσιο για τη μελέτη αυτών των διασυνδέσεων και την κατανόηση των επιπτώσεών τους στην οικονομική ζωή των σύγχρονων κοινωνιών [*].

Ας δούμε, πολύ σύντομα, ένα υποθετικό παράδειγμα ανάλυσης δικτύων πάνω στη μελέτη των σχέσεων μεταξύ εταιρειών από τον κλάδο υψηλής τεχνολογίας. Αναλύοντας τη δομή (structure) ενός δικτύου εταιρειών όπως π.χ. αυτόν μεταξύ της Microsoft, της Apple, της Samsung, της Kodak, της Qualcomm, της Google, της Oracle, της Motorola και της Foxconn μπορεί να αποκαλυφθεί αφενός η θέση και η σχετική ισχύς κάθε επιχείρησης στον κλάδο (εδώ, κατασκευής κινητών τηλεφώνων), αφετέρου η συνολική δυναμική του κλάδου.

Στις κοινωνικές επιστήμες, η χρήση της ανάλυσης δικτύων προσφέρει εργαλεία για την αποτελεσματική χαρτογράφηση των σχέσεων μεταξύ των επιχειρήσεων αποκαλύπτοντας την ίδια στιγμή διαφορετικές υποομάδες ή συν-ομαδώσεις εντός του δικτύου (γεγονός που αποτελεί αναμφίβολα από τις πιο ενδιαφέρουσες όψεις της). Για παράδειγμα, η τεχνική αυτή μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό των επιχειρήσεων εκείνων που είναι καλύτερα συνδεδεμένες συγκριτικά με άλλες, επιχειρήσεων που βρίσκονται στο κέντρο του δικτύου (στο υποθετικό αυτό παράδειγμα οι Samsung και Apple) και εκείνων που τοποθετούνται στην περιφέρεια. Τέτοιου είδους αναλύσεις είναι χρήσιμες στην κατανόηση (και πρόβλεψη) του τρόπου με τον οποίο μια μεταβολή στη δομή αυτού του δικτύου μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά μιας μεμονωμένης επιχείρησης ή, ακόμα, και του συνόλου των σχέσεων μεταξύ τους.

 

Σημείωση: 

 

[*] Οι θεωρητικές απαρχές της Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων (ΑΚΔ) εντοπίζονται στο έργο των κλασικών της κοινωνιολογίας Georg Simmel και Émile Durkheim, οι οποίοι ανέδειξαν τη σημασία της ανάλυσης των σχέσεων εκείνων που συνέχουν τους κοινωνικούς φορείς. Για πιο σύγχρονες εφαρμογές βλ. ενδεικτικά: Tsvetovat M. & Kouznetsov A. (2011), Social Network Analysis for Startups: Finding connections on the social web. O'Reilly Media, Cross R., Parker A., Sasson L. (2003), Networks in the Knowledge Economy, Oxford University Press. Kilduff M. & Tsai W. (2003), Social Networks and Organizations, Sage Publications.

Οικονομική Κοινωνιολογία: σύνοψη μαθήματος

Ι. Εισαγωγή

 

• Τι είναι η οικονομική κοινωνιολογία;

• Η σημασία εκμάθησης της οικονομικής κοινωνιολογίας 

II. Κατανόηση βασικών αρχών κοινωνιολογίας

 

• Εξήγηση της κοινωνιολογίας ως κλάδου γνώσης

• Βασικές έννοιες στην κοινωνιολογία (κοινωνικές δομές, θεσμοί, πολιτισμός)

• Σύνδεση κοινωνιολογίας και οικονομίας 

III. Μελέτη οικονομικών συστημάτων

 

• Επισκόπηση διαφορετικών οικονομικών συστημάτων

• Καπιταλισμός, σοσιαλισμός, μικτές οικονομίες

• Ο ρόλος των αγορών στα οικονομικά συστήματα

• Πώς τα οικονομικά συστήματα διαμορφώνουν τις κοινωνίες

 

IV. Οι οικονομικοί θεσμοί

 

• Επεξήγηση οικονομικών ιδρυμάτων (τράπεζες, επιχειρήσεις, χρηματιστήρια)

• Οι λειτουργίες των θεσμών και πώς επηρεάζουν τα οικονομικά αποτελέσματα

• Η επίδραση των οικονομικών θεσμών στις κοινωνικές δομές

 

V. Κατανόηση οικονομικών ανισοτήτων και κοινωνικής διαστρωμάτωσης

 

• Επεξήγηση της οικονομικής ανισότητας και διαστρωμάτωσης

• Τα αίτια των οικονομικών ανισοτήτων και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης μέσα από διαφορετικές οπτικές

• Η επίδραση των οικονομικών ανισοτήτων και της διαστρωμάτωσης στις κοινωνικές δομές (Εργασία / Ανεργία / Ανισότητες)

 

VI. Η οικονομική κοινωνιολογία στην πράξη

 

• Πραγματικά παραδείγματα οικονομικής κοινωνιολογίας

• Μελέτες περίπτωσης οικονομικών φαινομένων υπό κοινωνιολογικό πρίσμα 

 

• Η σημασία εφαρμογής της οικονομικής κοινωνιολογίας στα τρέχοντα γεγονότα και τις πολιτικές αποφάσεις

 

 

Το χρήμα: μια κοινωνιολογική προσέγγιση

Η κοινά διαδεδομένη αντίληψη για το χρήμα είναι πως αυτό αποτελεί οικονομικό αντικείμενο με δεδομένη αξία και χρήση. Το βιβλίο της Viviana Zelizer, The Social Meaning of Money έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη αυτή δείχνοντας πως, περισσότερο από αντικείμενο, το χρήμα αποτελεί κοινωνική κατασκευή επενδυμένο με ποικίλα συμβολικά και πολιτιστικά νοήματα.

Μέσα από λεπτομερή ιστορική και εθνογραφική έρευνα, η Zelizer, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Princeton, εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους διαφορετικές κοινωνίες έχουν εκτιμήσει και χρησιμοποιήσει ιστορικά το χρήμα: από την κουλτούρα του δώρου των προ-νεωτερικών κοινωνιών έως τα πολύπλοκα χρηματοοικονομικά συστήματα του σύγχρονου καπιταλισμού. Η ανάλυσή της αποκαλύπτει πως το χρήμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις κοινωνικές σχέσεις, τις δομές εξουσίας και τους πολιτισμικούς κανόνες, αλλά και πως χρησιμοποιήθηκε (και χρησιμοποιείται) με σκοπό την ενίσχυση κοινωνικών ιεραρχιών και διαφόρων μορφών εξουσίας. 

 

Από τις ενδιαφέρουσες πλευρές του The Social Meaning of Money είναι η ανάδειξη των έμφυλων και φυλετικών διαστάσεων του χρήματος. Η συγγραφέας τονίζει τον τρόπο με τον οποίο το χρήμα έχει χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της πατριαρχικής και φυλετικής εξουσίας στις ΗΠΑ, αλλά και πως αυτή η εξουσία έχει διαμορφώσει τους τρόπους με τους οποίους διαφορετικές κοινωνικές ομάδες χρησιμοποιούν τα χρήματα. 

 

Συνολικά, η προσέγγιση της Zelizer παρέχει μια κριτική θεώρηση της κυρίαρχης οικονομικής θεωρίας, προσφέροντας ταυτόχρονα μια ευρεία κατανόηση του ρόλου του χρήματος στη διαμόρφωση των σύγχρονων κοινωνιών.