Με ποιον τρόπο η κοινωνικοποίηση συντηρεί τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προνόμια των κυρίαρχων τάξεων μέσω δομών όπως η εκπαίδευση σύμφωνα με την μαρξιστική προσέγγιση; Πώς βλέπει τον αναπαραγωγικό ρόλο του σχολείου ο Λουί Αλτουσέρ;

A. Με ποιον τρόπο η κοινωνικοποίηση συντηρεί τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προνόμια των κυρίαρχων τάξεων μέσω δομών όπως η εκπαίδευση σύμφωνα με την μαρξιστική προσέγγιση; 

B. Πώς βλέπει τον αναπαραγωγικό ρόλο του σχολείου ο Λουί Αλτουσέρ;

Απάντηση

Α. Οι μαρξιστές προσεγγίζουν την κοινωνικοποίηση ως μια διαδικασία μέσω της οποίας διαιωνίζεται η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Όταν για παράδειγμα, οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται, αποδέχονται την οικογενειακή τους καταγωγή μέσω της εκμάθησης των κοινωνικών κανόνων που προσιδιάζουν στην κοινωνική τους τάξη (ή την κοινωνική τους θέση). Οι μαρξιστές θεωρούν ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν να αποδέχονται την κοινωνική τους θέση, πριν ακόμα αποκτήσουν συνείδηση των οικονομικών σχέσεων κυριαρχίας. Μαθαίνουν δηλαδή από νεαρή ηλικία όλους τους κανόνες που διέπουν τη θέση τους και στη συνέχεια αποκτούν συνείδηση της κατάταξής τους στο κοινωνικό πλαίσιο ως κάτι το εντελώς φυσικό. Κατά συνέπεια η κοινωνικοποίηση συντηρεί τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προνόμια των κυρίαρχων τάξεων μέσω δομών όπως, για παράδειγμα, η εκπαίδευση, η οποία αναπαράγει τις κοινωνικές θέσεις. (Σελ. 58 σχολικού βιβλίου)

Β. Ο Λ. Αλτουσέρ (L. Althusser, 1918-1990), επηρεασμένος από τη σκέψη του Μαρξ προσέθεσε στους μηχανισμούς καταστολής και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς με τους οποίους το κράτος αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία. Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί, είτε δημόσιοι είτε ιδιωτικοί, λειτουργούν με βάση την πειθώ και την προπαγάνδα. Σ’ αυτούς τους μηχανισμούς κατατάσσουν οι μαρξιστές το σχολείο, την οικογένεια, την κοινωνική ασφάλεια, τον έλεγχο των ανηλίκων παραβατών κ.ά.

Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους επιτρέπουν την αναπαραγωγή των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων και δημιουργήθηκαν, σύμφωνα με τον Λ. Αλτουσέρ, επειδή οι μηχανισμοί καταστολής δεν αρκούν για να διασφαλίσουν την ηγεμονία της κυρίαρχης τάξης. (σελ. 143 σχολικού βιβλίου)

Πώς μελετά ο Ε. Γκόφμαν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων και τι ισχυρίζεται για τους κοινωνικούς ρόλους; Ποια είναι η κριτική που έχει διατυπωθεί απέναντι στις θεωρίες των ρόλων;

Erving Goffman (1922–1982)

Α. Πώς μελετά ο Ε. Γκόφμαν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων και τι ισχυρίζεται για τους κοινωνικούς ρόλους; 

Β. Ποια είναι η κριτική που έχει διατυπωθεί απέναντι στις θεωρίες των ρόλων;


Απάντηση

Α. Ο Ε. Γκόφμαν μελέτησε την αλληλεπίδραση στις καθημερινές και πολλές φορές φευγαλέες συναντήσεις των ανθρώπων. Διέκρινε την κοινωνική ζωή σε στιγμές που λαμβάνουν χώρα στο προσκήνιο και σε στιγμές που λαμβάνουν χώρα στο παρασκήνιο. Στο προσκήνιο γίνονται όλες εκείνες οι συναντήσεις κατά τις οποίες τα άτομα υποδύονται τυπικούς ρόλους. Είναι στιγμές που θεωρούνται «παραστάσεις επί σκηνής» και που συχνά απαιτούν τη συνεργασία με άλλα άτομα. Για παράδειγμα, δύο πολιτικοί από το ίδιο κόμμα μπορεί να δείξουν μπροστά στην κάμερα της τηλεόρασης αγαπημένοι και φίλοι, παρά το γεγονός ότι αντιπαθούν ο ένας τον άλλο. Ένα αντρόγυνο μπροστά στα παιδιά του δείχνει ότι είναι αγαπημένο όταν κοιμούνται όμως τα παιδιά, ξεσπά άγριος καβγάς. 

Από την άλλη πλευρά, όταν οι άνθρωποι βρίσκονται στα «παρασκήνια», χαλαρώνουν και εκδηλώνουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους, αλλά και τρόπους συμπεριφοράς που κρατούν σε έλεγχο όταν βρίσκονται «πάνω στη σκηνή». Σε αυτές τις στιγμές της χαλάρωσης επιτρέπονται πράγματα που δεν επιτρέπονται «επί σκηνής» όπως, για παράδειγμα, οι απροκάλυπτες σε- ξουαλικές κουβέντες, το ατημέλητο ντύσιμο, η χρήση κάποιας διαλέκτου, πειράγματα και τολμηρές χειρονομίες, αγενείς προς τους άλλους ενέργειες που αποφεύγονται μπροστά στο κοινό. (σ. 23 σχολικού βιβλίου) 

Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Γκόφμαν, οι διάφοροι κοινωνικοί ρόλοι, όπως και οι προσδοκίες που έχουν οι άλλοι από τη συμπεριφορά μας σε συγκεκριμένες συνθήκες, μοιάζουν με σενάρια τα οποία καλούμαστε να ερμηνεύσουμε (γι’αυτό και πολλοί κοινωνιολόγοι, όταν μιλούν για κοινωνικούς ρόλους, χρησιμοποιούν ταυτόσημες έννοιες με αυτές της υποκριτικής και της ηθοποιίας). Υποδυόμαστε επομένως αυτούς τους ρόλους και διεκπεραιώνουμε την ερμηνεία τους σύμφωνα με την κοινωνική εκπαίδευση που έχουμε λάβει, αλλά και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο διαδραματίζονται οι κοινωνικές σχέσεις. (σ. 68 σχολικού βιβλίου)

Β. Η κριτική που ασκείται συνήθως στις θεωρίες των ρόλων αναφέρεται στο ότι δε λαμβάνονται υπόψη τα προσωπικά χαρακτηριστικά κάθε ατόμου, οι σχέσεις εξουσίας που συνδέουν το σύστημα των ρόλων, η συμβολή των κοινωνικών κινημάτων στη μεταβολή των κοινωνιών. Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να πούμε ότι εξαιτίας των κοινωνικών κινημάτων που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα το περιεχόμενο των ρόλων του άνδρα και της γυναίκας άλλαξε ριζικά. (σ. 68 σχολικού βιβλίου)

Πώς προσεγγίζει τους κοινωνικούς θεσμούς η σχολή του λειτουργισμού και πώς η σχολή της κοινωνικής κατασκευής (ή κονστρουκτιβισμού);

Ο Λειτουργισμός αναλύει την κοινωνία ως ένα σύνθετο σύστημα τα μέρη της οποίας (θεσμοί) συνεργάζονται με σκοπό την επίτευξη σταθερότητας.

Η κοινωνία παρομοιάζεται με ανθρώπινο οργανισμό: έτσι όπως ένας οργανισμός είναι ένα σύστημα που έχει ανάγκες και αποτελείται από μέρη τα οποία λειτουργούν για να ικανοποιήσουν αυτές τις ανάγκες έτσι και η κοινωνία αποτελεί σύστημα τα μέρη του οποίου (θεσμοί) λειτουργούν με σκοπό την επίτευξη συναίνεσης, ισορροπίας και σταθερότητας.

Κάθε θεσμός επιτελεί διαφορετικό ρόλο μέσα στην κοινωνία. Η λειτουργία συνολικά της κοινωνίας είναι εφικτή δια μέσου της συνεργασίας των διαφορετικών θεσμών του κάθε συστήματος.

Ο Μέρτον, ο οποίος εξειδίκευσε ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο επισήμανε, αναφορικά με τους θεσμούς, την ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών, ιδίως σε οικουμενικούς θεσμούς όπως είναι, για παράδειγμα, η οικογένεια, η οποία διαφοροποιείται στις διάφορες κοινωνίες ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της.

Αντίθετα, σύμφωνα με τη σχολή του κονστρουκτιβισμού η κοινωνική ζωή είναι ένα ρευστό και διαρκώς «επαναδιαπραγματευόμενο» σύνολο από κοινωνικές πρακτικές, βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή αναδιαμόρφωση μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων.

Αυτή η συνεχής αναδιαμόρφωση της πραγματικότητας μας επιτρέπει να συλλάβουμε τους κοινωνικούς θεσμούς ως τους επαναλαμβανόμενους και παγιωμένους τρόπους αμοιβαίων πρακτικών και αμοιβαίας (διυποκειμενικής) κατανόησης και συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, η πίστη αποτέλεσε μια κοινή πρακτική μεταξύ των πιστών που μέσα στο χρόνο στο δυτικό κόσμο εδραιώθηκε με το θεσμό της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.

Δ. Λ.