"Το ερώτημα είναι λιγότερο τετριμμένο από ότι μοιάζει και για να το θέσει με τη μορφή αυτή ο ιστορικός της αρχαίας Ελλάδας πρέπει να κάνει κάποιες διευκρινήσεις. […]
1. Μια τάξη είναι μια ομάδα ανθρώπων, που κατέχουν μια ξεκάθαρη θέση στην κοινωνική κλίμακα. Αυτό είναι που εκφράζουμε στην καθομιλουμένη όταν μιλάμε για “μεγάλη αστική τάξη” ή για τη “μικροαστική τάξη”, για τους υποτιθέμενους “μεσοαστούς” ή για τις “κατώτερες τάξεις”. […]
2. Μια τάξη κατέχει μια συγκεκριμένη θέση στις σχέσεις παραγωγής· αυτή είναι η πιο σημαντική συνεισφορά του μαρξισμού και είναι περιττό να επιμείνουμε σε αυτό.
3. Μια κοινωνική τάξη, τέλος, προϋποθέτει τη συνειδητοποίηση κοινών συμφερόντων, τη χρησιμοποίηση μιας κοινής γλώσσας και μια κοινή δράση στο κοινωνικό και πολιτικό παιχνίδι. Και αυτό επίσης το οφείλουμε στον Μαρξ και θα θυμίσω επίσης την περίφημη σελίδα της
18ης Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη σχετικά με τους γάλλους μικροκαλλιεργητές αγρότες, “πελώρια μάζα της οποίας τα μέλη ζουν όλα στην ίδια κατάσταση χωρίς όμως να συνδέονται μεταξύ τους με σύνθετες σχέσεις” και είναι πασίγνωστο το συμπέρασμα του Μαρξ που παίζει και με τις δυο δυνατές σημασίες της λέξης “τάξη”: “στο μέτρο που εκατομμύρια αγροτικές οικογένειες ζουν σε οικονομικές συνθήκες που ξεχωρίζουν και αντιπαραθέτουν τον τρόπο ζωής τους, τα συμφέροντα και τον πολιτισμό τους από αυτά άλλων κοινωνικών τάξεων, αποτελούν τάξη. Στο μέτρο όμως, που ανάμεσα στους αγρότες μικροκαλλιεργητές δεν υπάρχει παρά μια τοπική αλληλεγγύη και όπου η ταυτότητα των συμφερόντων τους δε δημιουργεί μεταξύ τους καμία κοινότητα, κανένα εθνικό σύνδεσμο ούτε κάποια πολιτική οργάνωση, δεν αποτελούν τάξη”.
[...]
Στην Αθήνα βασιλεύει μια μεγάλη απλότητα που τη γνωρίζουν όσοι έχουν κάνει ιστορία στο σχολείο. Υπάρχει ο πολίτης, ο μέτοικος και ο δούλος και φυσικά οι διακρίσεις ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο και θα πρόσθετα τις διακρίσεις ανάμεσα στις ηλικίες, αφού το αθηναϊκό “πολίτευμα” αντιπαραθέτει τους “νέους” και τους “γέρους”. Είναι προφανές ότι μέσα στον κόσμο των δούλων υπάρχουν τεράστιες διαφορές. Δεν είναι το ίδιο πράγμα να είσαι χωροφύλακας, υπάλληλος ή μεταλλωρύχος, να κρατάς ένα μαγαζί ή να είσαι αγροτικός εργάτης. Στο δικαιακό επίπεδο όμως, οι διαφορές αυτές, τουλάχιστον κατά τον πέμπτο αιώνα, δε μετρούν και πάρα πολύ. Η καλύτερη απόδειξη μπορεί να βρεθεί στην εμπειρία που είχαν περισσότεροι από ένας Αθηναίοι. Έστω ότι κάποιος δηλώνει πως είναι πολίτης και η ιδιότητά του αυτή αμφισβητείται· θα περάσει πρώτα από δίκη μπροστά στη συνέλευση του δήμου. Αν αυτή αποφασίσει πως δεν είναι πολίτης, θα υποβιβαστεί στην κατάσταση του μετοίκου, διατηρώντας έτσι την ατομική του ελευθερία· μπορεί όμως να μην αποδεχτεί αυτήν την απόφαση και με τη διαδικασία της εφέσεως να κινήσει νέα διαδικασία στο λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας. Αν χάσει και τη νέα δίκη θα πωληθεί σαν δούλος. Αντίστροφα, ένας δούλος που γίνεται απελεύθερος πριν μπορέσει να αποβλέψει στον τίτλο του πολίτη, θα περιοριστεί –αυτή είναι κανονικά η μοίρα ενός απελεύθερου– στην ιδιότητα του μετοίκου".
(Pierre Vidal-Naquet, Ο Μαύρος Κυνηγός, Λιβάνης, Αθήνα, 1983)
