Είναι το ίδιο τα κοινωνικά στρώματα με τις κοινωνικές τάξεις;

Μια αναγκαία διευκρίνηση πάνω σε ένα θέμα που κατά κόρον συγχέεται...:

Thomas Bottomore (1920-1992)

Ο Τομ Μπότομορ (Άγγλος κοινωνιολόγος, 1920-1992) παρατήρησε ότι ο Βέμπερ αποδέχεται τη συγκρότηση της κοινωνικής τάξης με τα κριτήρια που θέτουν οι μαρξιστές (ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής). 

Τα πρόσθετα κριτήρια που αυτός έθεσε αφορούν κοινωνικές θέσεις ή, καλύτερα, στρώματα κοινωνικών θέσεων. Ο Μαξ Βέμπερ είναι, κατά τον Μπότομορ, ο κοινωνιολόγος που διευκρίνισε ότι κοινωνικές τάξεις και στρώματα κοινωνικών θέσεων είναι δύο διαφορετικά πράγματα. 

Τα στρώματα κοινωνικών θέσεων ανταποκρίνονται στα υποκειμενικά κριτήρια που θέτουν τα μέλη μιας κοινωνίας (ποια θέση έχει γι’ αυτούς κύρος). 

Η κοινωνική τάξη ορίζεται αντικειμενικά (ιδιοκτησία μέσων παραγωγής). 

 

Η προσθήκη του Μαξ Βέμπερ εμπλούτισε την κοινωνιολογική ανάλυση της διαστρωμάτωσης, διότι πρόσθεσε το υποκειμενικό στοιχείο, την αξιολογική κρίση των ανθρώπων.

(Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών Β ́ Γενικού Λυκείου, σ. 78)

Ο Πάρσονς και ο Λειτουργισμός

Ο Τάλκοτ Πάρσονς (Talcott Parsons, 13 Δεκεμβρίου 1902 – 8 Μαΐου 1979) ήταν για πολλά χρόνια ο πιο γνωστός κοινωνιολόγος στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, αλλά και στον κόσμο. Το έργο του είχε μεγάλη επιρροή την δεκαετία 1950 και την δεκαετία 1960, κυρίως στην Αμερική, η οποία όμως κατόπιν άρχισε σταδιακά να ελαττώνεται. [...]

Ο Τάλκοτ Πάρσονς γεννήθηκε τις 13 Δεκεμβρίου το 1902 στο Colorado Springs. Αποφοίτησε από το κολλέγιο Amherst με major στη βιολογία και τη φιλοσοφία. Μετά το Amherst, εισήχθη στο London School of Economics, όπου ήρθε σε επαφή με το έργο των Harold Laski, Richard Tawney, Bronislaw Malinowski, και Leonard Hobhouse. Μετά μετακόμισε στο Πανεπιστήμιο της Heidelberg όπου έλαβε το διδακτορικό του στην κοινωνιολογία και τα οικονομικά. Μετά από ένα χρόνο ως instructor οικονομικών στο Amherst, πήγε στο Harvard το 1927 ως instructor οικονομικών. Το 1931, μετακινήθηκε στο τμήμα της Κοινωνιολογίας που είχε δημιουργήσει ένα χρόνο πριν ο Pitirim Sorokin. Η εξέλιξή του ιεραρχικά ήταν αργή στην αρχή αλλά η επιρροή του μεγάλωσε μετά τη δημοσίευση μερικών σημαντικών βιβλίων του. Έμεινε στο Χάρβαντ και έγινε emeritus το 1973. Πέθανε το 1979 στο Μόναχο στη Γερμανία.

Ο Πάρσονς ήταν υποστηρικτής της «μεγάλης θεωρίας» μια προσπάθεια να ενοποιηθούν όλες οι κοινωνικές επιστήμες σε ένα ευρύτερο θεωρητικό πλαίσιο.

Ο Πάρσονς είναι επίσης γνωστός για την ιδέα του για την κοινωνία. Για τον Πάρσονς η κοινωνία αποτελεί ένα σύστημα το οποίο βασίζει τη λειτουργία του σε μια σειρά απο υποσυστήματα, τα οποία όλα λειτουργούν, κατά τρόπο ώστε να συμβάλουν στη συνολική λειτουργία του ολοκληρωμένου Συστήματος. Κάθε (ζωντανό) Σύστημα Δράσης βασίζεται σε 4 λειτουργικές κατηγορίες για την αποτελεσματική του λειτουργία. Μέσα από τα υποσυστήματά της τείνει να εκπληρώσει τέσσερις «λειτουργικές αναγκαιότητες»:

• Προσαρμογή (Adaption): Στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον(αντλώ πόρους από το περιβάλλον και επιβιώνω)

• Προσανατολισμός (Goal attainment): Eπίτευξη στόχου – Το σύστημα στέκεται μόνο αν ορίσει τους στόχους του και εφοδιαστεί με τα μέσα για να τους πετύχει.

• Εσωτερική ισσοροπία (Integration): Συντονισμός και εσωτερική ισορροπία των διαφόρων μερών του συστήματος – διατήρηση της συνοχής της κοινωνίας προκειμένου να σταθεροποιηθεί.

• Διατήρηση προτύπων (Latent pattern maintenance): Αναπαραγωγή ενός συνόλου κοινών αξιών και διαχείριση των εντάσεων, που δίνουν κίνητρα σε ατομικές δράσεις.

...[Ο] Πάρσονς θεωρούσε τις δυτικές κοινωνίες και ιδιαίτερα τις Η.Π.Α ως τις πληρέστερα και πιο δυναμικά αναπτυγμένες κοινωνίες, άποψη για την οποία κατηγορήθηκε ως εθνοκεντρικός.

Αναδημοσίευση:  www.timesnews.gr

Ο Peter L. Berger για τον Ντυρκεϊμιανό και τον Βεμπεριανό τρόπο προσέγγισης της κοινωνίας...

Εμίλ Ντυρκέμ: "μελετήστε τα κοινωνικά γεγονότα ως πράγματα".

Μαξ Βέμπερ: "οι κοινωνιολόγοι πρέπει να ανακαλύψουν τα προσωπικά νοήματα και τις αξίες των ανθρώπων. Για να ανακαλύψουμε αυτά τα νοήματα, θα πρέπει να «μπούμε στη θέση του άλλου», να δούμε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία. Μόνο έτσι θα καταλάβουμε την κοινωνική συμπεριφορά του και τις αιτίες της". 

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου βιβλίο Μαθητή, σσ. 19 & 20 αντίστοιχα)

Peter L. Berger (1929-2017)

Οι δύο τύποι προσέγγισης της κοινωνίας (ο Ντυρκεϊμιανός και ο Βεμπεριανός) δεν είναι λογικά αντιφατικοί. Είναι μόνο αντιθετικοί στο βαθμό που εστιάζονται σε διαφορετικές πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας. Είναι αρκετά σωστό να πούμε ότι η κοινωνία είναι ένα αντικειμενικό γεγονός που μας εξαναγκάζει αλλά και μας δημιουργεί. Αλλά είναι επίσης σωστό να πούμε ότι οι δικές μας πράξεις βοηθούν στη στήριξη του κοινωνικού οικοδομήματος και μπορούν σε ορισμένες περισπτώσεις να βοηθήσουν στην αλλαγή του. Πραγματικά, οι δυο απόψεις περιέχουν ανάμεσά τους το παράδοξο της κοινωνικής ύπαρξης: ότι η κοινωνία μας καθορίζει, αλλά και αυτή με τη σειρά της καθορίζεται από εμάς."

(Peter L. Berger, Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, Μπουκουμάνης, Αθήνα, 1985)

O T. Parsons διαβάζει Βέμπερ...

T. Parsons, 1902-1979
Ο Parsons ήταν αυτός που μετάφρασε για
πρώτη φορά την Προτεσταντική Ηθική και 
το Πνεύμα του Καπιταλισμού του
Max Weber στα αγγλικά το 1930.

 

Η προσπάθεια του Βέμπερ να εξηγήσει τον καπιταλισμό από την άποψη μιας συγκεκριμένης ομάδας ηθικών αξιών φέρνει αμέσως στην επιφάνεια τη στάση του απέναντι στα προβλήματά της οικονομικής ερμηνείας της ιστορίας...

Το πρώτο χαρακτηριστικό του πνεύματος του καπιταλισμού το βρίσκει στην απόλυτη απουσία κάθε σχέσης με τον ηδονισμό ή με τον ωφελιμισμό. Πράγματι, από οποιαδήποτε ηδονιστική σκοπιά ο καπιταλισμός είναι τελείως ανορθολογικός. Το κεντρικό σημείο είναι η ηθική υποχρέωση να κερδίζεις όλο και περισσότερα χρήματα, αποφεύγοντας ταυτόχρονα κάθε αυθόρμητη απόλαυση της ζωής ως κατηγορηματικά κακή. Αυτό εμπεριέχει μια άκρως εξορθολογισμένη υποταγή του συνόλου της ζωής του ατόμου στα συμφέροντα της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία θεωρείται ως αυτοσκοπός. Έτσι η σπατάλη χρόνου είναι το ίδιο πράγμα με τη σπατάλη χρήματος, είναι δηλαδή μια αμαρτία απέναντι στην πειθαρχία και στον αυτοέλεγχο του καπιταλιστικού τρόπου ζωής. Δεν είναι ωστόσο η απόκτηση από μόνη της που βρίσκεται στη ρίζα του πράγματος, αλλά η απόκτηση είναι με τη σειρά της η ιδιαίτερη έκφραση ενός άλλου ιδανικού, αυτού της αρετής και της ικανότητας στην προσωπική "κλήση" ή επάγγελμα. Είναι η ιδέα του καθήκοντος απέναντι στο επάγγελμα η οποία είναι ο πραγματικός πυρήνας της καπιταλιστικής ηθικής.

(Από το άρθρο του T. Parsons, "Ο "Καπιταλισμός" στην πρόσφατη γερμανική θεωρία: Ζόμπαρτ και Βέμπερ" στον τόμο Καπιταλισμός και Αξίες, Νήσος, Αθήνα, 2008)

Ένα παράδειγμα εφαρμογής της "κοινωνιολογικής φαντασίας"

Ας υποθέσουμε ότι κάποιος μέσα στην οικογένειά μας είναι άνεργος ή ότι ο μεγαλύτερος αδελφός μας απέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Σε αυτά που συμβαίνουν στη ζωή μας προσπαθούμε να δώσουμε μια εξήγηση, μια ερμηνεία. Συνήθως καταφεύγουμε αβασάνιστα σε ερμηνείες κοινότοπες ή ψάχνουμε κάποιον άλλο για να επιρρίψουμε τις ευθύνες γι’ αυτά που μας συμβαίνουν, αναζητούμε δηλαδή αποδιοπομπαίους τράγους*: «Είμαι άνεργος και δε βρίσκω δουλειά εξαιτίας όλων αυτών των μεταναστών που βρίσκονται στη πατρίδα μου». Από τη στιγμή που αρχίζουμε να σκεφτόμαστε γύρω από ένα θέμα που μας απασχολεί προσωπικά (είτε απασχολεί κάποιο φίλο ή κάποιο μέλος της οικογένειάς μας), έχουμε αρχίσει να σκεφτόμαστε θεωρητικά.

Η θεωρία συνιστά απόπειρα να εξηγήσουμε την καθημερινή μας εμπειρία με όρους που δε μας είναι τόσο οικείοι, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για τις πράξεις άλλων ανθρώπων ή για τις εμπειρίες μας από το παρελθόν ή για καταπιεσμένα συναισθήματά μας» (Ι. Craib, 2000:18). Συζητώντας το θέμα με άλλους φίλους ή με συγγενικά πρόσωπα μπορούμε να συσχετίσουμε την ανεργία με κάποια επαγγέλματα ή με κάποιες ηλικίες.

Ίσως ακόμη συνειδητοποιήσουμε ότι χρειάζεται να αποκτήσουμε περισσότερες γνώσεις ή δεξιότητες για να βρούμε δουλειά. Μπορούμε επίσης να αναρωτηθούμε τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο· για παράδειγμα, να συνδέσουμε την ανεργία με το ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο. Η σύνδεση αυτή όμως δε σχετίζεται άμεσα με την προσωπική μας εμπειρία, δηλαδή δεν μπορεί να διαπιστωθεί άμεσα. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στηριζόμαστε σε έννοιες που δεν έχουν άμεση σχέση μόνο με τη δική μας περίπτωση. Αξιοποιούμε λοιπόν την κοινωνική θεωρία, για να εξηγήσουμε και να κατανοήσουμε μια εμπειρία μας με βάση άλλες εμπειρίες, αλλά και γενικές ιδέες για τον κόσμο γύρω μας. Έτσι συνδέουμε την κοινωνική θεωρία με τη βιωματική εμπειρία.

(Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - 1.2.1 Ένα παράδειγμα εφαρμογής της
«κοινωνιολογικής φαντασίας» σελ. 15-16
Credits: Ευαγγελία Βενιέρη)

Αρχές Οικονομικής Θεωρίας - Βιβλίο Μαθητή

Αρχές Οικονομικής Θεωρίας - Βιβλίο Μαθητή (pdf)