Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2019

Η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης ή διαντίδρασης




Η συμβολική αλληλεπίδραση ή διαντίδραση αποτελεί κύρια κοινωνιολογική σχολή, η οποία αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ κατά τις αρχές του 20ου αιώνα. Ερμηνεύει την κοινωνική συμπεριφορά με βάση τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Βασίζεται στο συμβολικό νόημα που οι άνθρωποι αποδίδουν κατά τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. 

Όταν αναφερόμαστε σε αλληλεπίδραση εννοούμε την διάδραση μεταξύ δυο ή περισσότερων ανθρώπων κατά την οποία ο καθένας ή η καθεμιά προσαρμόζει τη συμπεριφορά του/της με βάση την προσδωκόμενη αντίδραση του άλλου/ης. Κατά τη συνεχή αυτή αλληλεπίδραση ενός ανθρώπου με έναν άλλον (ή άλλους) παράγονται ποικίλα νοήματα τα οποία βοηθούν να γίνεται αντιληπτός ο κόσμος γύρω μας. 

Θεμελιωτές της σχολής: Τσαρλς Κούλεϋ (C. Cooley, 1864-1929), Τζορτζ Μιντ (G. Mead, 1863-1932) και οι παραλλαγές της θεωρίας που αναπτύσσονται στο έργο του Ερβιν Γκόφμαν (Ε. Goffman, 1922-1982).

Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 2019

Πώς προσεγγίζει τους κοινωνικούς θεσμούς η σχολή του λειτουργισμού και πώς η σχολή της κοινωνικής κατασκευής (ή κονστρουκτιβισμού);

Ο Λειτουργισμός αναλύει την κοινωνία ως ένα σύνθετο σύστημα τα μέρη της οποίας (θεσμοί) συνεργάζονται με σκοπό την επίτευξη σταθερότητας.

Η κοινωνία παρομοιάζεται με ανθρώπινο οργανισμό: έτσι όπως ένας οργανισμός είναι ένα σύστημα που έχει ανάγκες και αποτελείται από μέρη τα οποία λειτουργούν για να ικανοποιήσουν αυτές τις ανάγκες έτσι και η κοινωνία αποτελεί σύστημα τα μέρη του οποίου (θεσμοί) λειτουργούν με σκοπό την επίτευξη συναίνεσης, ισορροπίας και σταθερότητας.


Κάθε θεσμός επιτελεί διαφορετικό ρόλο μέσα στην κοινωνία. Η λειτουργία συνολικά της κοινωνίας είναι εφικτή δια μέσου της συνεργασίας των διαφορετικών θεσμών του κάθε συστήματος.

Ο Μέρτον, ο οποίος εξειδίκευσε ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο επισήμανε, αναφορικά με τους θεσμούς, την ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών, ιδίως σε οικουμενικούς θεσμούς όπως είναι, για παράδειγμα, η οικογένεια, η οποία διαφοροποιείται στις διάφορες κοινωνίες ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της.

Αντίθετα, σύμφωνα με τη σχολή του κονστρουκτιβισμού η κοινωνική ζωή είναι ένα ρευστό και διαρκώς «επαναδιαπραγματευόμενο» σύνολο από κοινωνικές πρακτικές, βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή αναδιαμόρφωση μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων.


Αυτή η συνεχής αναδιαμόρφωση της πραγματικότητας μας επιτρέπει να συλλάβουμε τους κοινωνικούς θεσμούς ως τους επαναλαμβανόμενους και παγιωμένους τρόπους αμοιβαίων πρακτικών και αμοιβαίας (διυποκειμενικής) κατανόησης και συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, η πίστη αποτέλεσε μια κοινή πρακτική μεταξύ των πιστών που μέσα στο χρόνο στο δυτικό κόσμο εδραιώθηκε με το θεσμό της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.

Δ. Λ.

Τετάρτη 13 Νοεμβρίου 2019

Ο Ralph Dahrendorf και ο αέναος κύκλος των συγκρούσεων...

Ο Ραλφ Ντάρεντορφ (Ralf Dahrendorf, 1929-2009) υπήρξε Γερμανός κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και πολιτικός επιστήμονας. Όπως και ο Μαρξ θεωρούσε πως η σύγκρουση αποτελεί δομικό στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών, όμως παρόλα αυτά η σύγκρουση στην κοινωνία δε σχετίζεται μόνο με τις ταξικές διαιρέσεις, αλλά και με την κατοχή της κοινωνικής δύναμης ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες συμφερόντων. 

Στο κλασικό του άρθρο "Out of Utopia: Toward a Reorientation of Sociological Analysis" (1958) υποστηρίζει πως ο ο κύκλος των συγκρούσεων είναι αέναος:

Όταν γίνεται ανακατανομή της εξουσίας, η σύγκρουση παύει να υφίσταται προσωρινά, για να επανέλθει, όταν επέλθει νέα ισορροπία στις σχέσεις εξουσίας.

Παρασκευή 8 Νοεμβρίου 2019

Η σχολή της κοινωνικής κατασκευής (κονστρουκτιβισμός)



Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η κοινωνική ζωή είναι ένα ρευστό και διαρκώς «επαναδιαπραγματευόμενο» σύνολο από κοινωνικές πρακτικές, βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή αναδιαμόρφωση μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων. Τα άτομα μοιράζονται τρόπους σκέψης, ιδέες, αξίες και έννοιες, καθώς αλληλεπιδρούν. Έτσι, «κατασκευάζουν» «κοινωνικούς κόσμους», δηλαδή δίνουν ευρύτερο νόημα στις άμεσες εμπειρίες της καθημερινής ζωής. Οι κοινές πρακτικές, τα νοήματα και η γλώσσα που μοιράζονται τα άτομα μεταξύ τους συνιστούν τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η κοινωνική ζωή διαμορφώνεται σε συνεκτικό σύνολο. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι μέσα από τις κοινωνικές τους σχέσεις «κατασκευάζουν» την καθημερινή πραγματικότητα και την αντιλαμβάνονται ως δεδομένη, νομιμοποιημένη και «φυσική».

Peter L. Burger  (1929-2017)

Η συνεχής αυτή αναδιαμόρφωση της πραγματικότητας μας επιτρέπει να συλλάβουμε αφενός τους κοινωνικούς θεσμούς ως τους επαναλαμβανόμενους και παγιωμένους τρόπους αμοιβαίων πρακτικών και αμοιβαίας (διυποκειμενικής) κατανόησης και συμπεριφοράς, και αφετέρου την κοινωνία ως μια πολιτισμική και συμβολική «κατασκευή» (Berger & Luckmann, 1967).

Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 2019

Η σχολή του Λειτουργισμού: Μέρτον vs Πάρσονς...

Talcott Parsons by David Levine
Ο λειτουργισμός (ή φονξιοναλισμός) είναι μια θεωρητική προσέγγιση στην οποία εντάσσονται έργα των κλασικών (Α. Κοντ, Χ. Σπένσερ, Ε. Ντυρκέμ) αλλά και έργα μεταγενέστερων Αμερικανών κοινωνιολόγων (Τ. Πάρσονς, Ρ. Μέρτον). Η σχολή αυτή ονομάστηκε «λειτουργισμός» (ή «φονξιοναλισμός») εξαιτίας της έμφασης που έδωσε στις λειτουργίες (functions) των θεσμών. Κυριάρχησε ουσιαστικά άνευ αντιπάλου κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα [...]
Από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ο Πάρσονς (T. Parsons, 1902-1979) κυριάρχησε στην αγγλόφωνη κοινωνιολογία. Ο στοχασμός του περιστρέφεται γύρω από τη σχέση ατόμου-κοινωνίας. [...] Η κοινωνική ζωή είναι, σύμφωνα με τον Πάρσονς, ένα σύστημα, δηλαδή ένα πλέγμα διάφορων σχέσεων οι οποίες τείνουν προς τη σταθερότητα και την ισορροπία. Γι’ αυτό το λόγο η οργανωτική αρχή της θεωρίας του είναι η έννοια του συστήματος. [...]

Ο Μέρτον εξειδίκευσε ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο. Επισήμανε την ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών, ιδίως σε οικουμενικούς θεσμούς όπως είναι, για παράδειγμα, η οικογένεια, η οποία διαφοροποιείται στις διάφορες κοινωνίες ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της. 

Παρόλο που και οι δυο εντάσσονται στην ίδια σχολή εντούτοις η προσέγγιση του Πάρσονς εστιάζει στην ανάλυση της κοινωνίας ως συνόλου, ως συστήματος ανεξάρτητα από χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς (ανεξάρτητα δηλαδή από το αν διαφοροποιούνται οι θεσμοί ανάλογα με την κοινωνία και την εξεταζόμενη ιστορική περίοδο), ενώ αντίθετα ο Μέρτον δίνει έμφαση στις διαφοροποιήσεις και στις συγκεκριμένες λειτουργίες που επιτελούν οι θεσμοί μέσα σε μια κοινωνία. 

Έτσι για παράδειγμα είναι διαφορετική όχι μόνο η μορφή της οικογένειας σε μια αγροτική κοινωνία (διευρυμένη οικογένεια) σε σχέση με το σύγχρονο αστικό περιβάλλον (πυρηνική οικογένεια), αλλά και η λειτουργία που επιτελεί σε κάθε περίπτωση: στην αγροτική κοινωνία τα άτομα αποδέχονται και αναπαράγουν τις αξίες της οικογένειας ενώ, στο παράδειγμα του αστικού περιβάλλοντος, τα άτομα τείνουν να διαφοροποιούνται από τις αξίες και τα πρότυπα της οικογένειας (εξατομίκευση).

Robert Merton

Επίσης, ο Μέρτον διακρίνει τις λειτουργίες των θεσμών σε έκδηλες και λανθάνουσες με σκοπό να δείξει τη διαφοροποίηση των λειτουργιών ακόμα και μέσα στον ίδιο θεσμό: 
Ο Μέρτον διακρίνει μεταξύ των έκδηλων και λανθανουσών λειτουργιών. Οι έκδηλες λειτουργίες είναι εκείνες που τις γνωρίζουν και τις επιδιώκουν οι συμμετέχοντες σε μια συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα. Ενώ οι λανθάνουσες λειτουργίες είναι τα μη προβλεπόμενα από τους συμμετέχοντες αποτελέσματα της δραστηριότητας αυτής. Για να εξηγήσει τη διαφορά αυτή, ο Μέρτον χρησιμοποιεί το παράδειγμα του χορού της βροχής των Ινδιάνων Χόπι στο Νέο Μεξικό. Οι Χόπι πιστεύουν ότι το τελετουργικό αυτό θα προκαλέσει τη βροχή που χρειάζονται για τα σπαρτά τους (έκδηλη λειτουργία). Αυτός είναι ο λόγος που οργανώνουν την τελετή και μετέχουν σε αυτήν. Ο χορός όμως της βροχής, παρατηρεί ο Μέρτον, χρησιμοποιώντας τη θεωρία του Ντυρκέμ για τη θρησκεία, έχει επίσης ως αποτέλεσμα να ενισχύει τη συνοχή της κοινωνίας (λανθάνουσα λειτουργία). Ένα σημαντικό μέρος της κοινωνιολογικής εξήγησης συνίσταται, σύμφωνα με τον Μέρτον, στην αποκάλυψη των λανθανουσών λειτουργιών των δραστηριοτήτων των θεσμών. (Α. Giddens, 2002:716).[Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου τομέας Ανθρωπιστικών Σπουδών, Τετράδιο Εργασίας και Έρευνας Μαθητή, σ. 16]
Παρότι επομένως και ο Πάρσονς και ο Μέρτον εκκινούν από τα ίδια αξιώματα και υιοθετούν τις ίδιες παραδοχές, ωστόσο ο Πάρσονς ήταν αυτός που διατύπωσε μια γενική θεωρία για τις σύγχρονες δυτικού τύπου κοινωνίες, ενώ ο Μέρτον παρέμεινε στα πλαίσια μιας εμπειρικά ελέγξιμης θεωρίας μέσης εμβέλειας. 

Δ. Λ.