Ο Ντυρκέμ παραλαμβάνει τον όρο ανομία από τον Μ. Guyau [1], που με τη σειρά του είχε χρησιμοποιήσει μια ελληνικής προέλευσης λέξη, που σημαίνει είτε την έλλειψη νόμων (έννοια που υπάρχει στην Πολιτεία του Πλάτωνα) είτε την παραβίαση και την απώλεια δεσμευτικής ισχύος του νόμου (έννοια που υπάρχει στην Αντιγόνη του Ευρυπίδη). Η ανομία, στο λεξιλόγιο του Ντυρκέμ, χρησιμοποιείται εν προκειμένω για να χαρακτηρίσει, από τη μία, την έλλειψη ή την αποδυνάμωση ή την απώλεια νομιμοποίησης των κανόνων και των νόμων σε επίπεδο κοινωνικού συστήματος και, από την άλλη, στο επίπεδο των δρώντων, για να χαρακτηρίσει την ψυχολογική κατάσταση στην οποία αυτοί περιπίπτουν, όταν οι νόμοι και οι κανόνες δεν παίζουν πλέον το ρόλο τους στον περιορισμό και τη ρύθμιση των επιθυμιών.
[…]
Το βασικό σχήμα του Ντυρκέμ παρουσιάζει την κοινωνία σε ένταση λόγω μιας συνεχούς πάλης ανάμεσα στις δυνάμεις της αποδιάρθρωσης (ιδίως την πολύ γρήγορη διαφοροποίηση λειτουργιών, οικονομικών κλάδων, επαγγελμάτων κ.λπ.) και τις δυνάμεις της ενσωμάτωσης ή συνοχής (ιδίως μια νέα ή ανανεωμένη συμμετοχή σε κοινές πεποιθήσεις). Σε αυτό το πλαίσιο, μέσα από το έργο του Ντυρκέμ, ο Τίλλυ θεωρεί ότι μπορούν να ανακατασκευαστούν μοντέλα τριών τύπων συλλογικής δράσης: Μπορούμε να μιλήσουμε για κανονική ή συμβατική συλλογική δράση, ανομική συλλογική δράση και επανορθωτική συλλογική δράση. Μπορούμε απλοποιητικά να σχηματοποιήσουμε την ανάλυση του Ντυρκέμ περί συλλογικής δράσης στο Σχήμα 2:
Σχήμα 2 Στο παραπάνω σχήμα 2, η περιοχή πάνω από τη διαγώνιο είναι ασφαλής. Εκεί η ανάπτυξη μιας κοινής πεποίθησης συμβαδίζει ή επικαλύπτει τις εντάσεις που δημιουργούνται λόγω της διαφοροποίησης. Η περιοχή κάτω από τη διαγώνιο είναι η «επικίνδυνη». Εδώ η διαφοροποίηση υπερβαίνει την έκταση των κοινών πεποιθήσεων. Η κανονική συλλογική δράση αναπτύσσεται στην ασφαλή περιοχή και συντελεί στην αναπαραγωγή των κοινών πεποιθήσεων. Η ανομική συλλογική δράση αναπτύσσεται καθώς η κοινωνία μετατοπίζεται προς την περιοχή κάτω από τη διαγώνιο. Η επανορθωτική συλλογική δράση αναπτύσσεται κοντά στη διαγώνιο και συντελεί στην εκτόνωση των εντάσεων, την υπέρβαση των ανομικών καταστάσεων και την επαναφορά της κοινωνίας στην ασφαλή περιοχή. Στο πλαίσιο της θεωρίας του Ντυρκέμ, αν επιτυγχάνεται η διαφοροποίηση, θα πρέπει να αναμένεται αντίστοιχη αύξηση της ανομικής και επανορθωτικής συλλογικής δράσης. Στο επίκεντρο της συλλογικής δράσης βρίσκονται τόσο τα νέα κοινωνικά στρώματα που δημιουργεί η κοινωνική διαφοροποίηση όσο και τα στρώματα των οποίων η θέση κινδυνεύει λόγω της διαφοροποίησης. Η θεωρία του Ντυρκέμ υποθέτει μια στενή σχέση ανάμεσα στην αυτοκτονία, το έγκλημα και τη μη κανονική συλλογική δράση.Σημειώσεις:
[1] Ο M. Guyau στο έργο του L’irreligion de l’avenir, Paris: Alcan, 1887), μιλούσε για μια ηθική ανομία και μια θρησκευτική ανομία (βλ. J.C. Filloux, 1977, σ. 82)
(Στέλιος Αλεξανδρόπουλος, Θεωρίες για τη Συλλογική Δράση και τα Κοινωνικά Κινήματα, Κριτική, Αθήνα, 2001, σσ. 104-105)
